(We werken momenteel aan een herziening van dit advies, met het oog op genderbewust taalgebruik.) 

1. Inleiding
2. Gebruik van titulatuur
3. Vorstelijke titulatuur
4. Adellijke titulatuur
5. Ambtelijke titulatuur
6. Militaire titulatuur
7. Academische titulatuur
8. Kerkelijke titulatuur
9. Titulatuur alfabetisch gerangschikt 

1. Inleiding Top

In deze tekst wordt de term titulatuur gebruikt voor de manier van aanschrijven van personen waarop zij op grond van hun titel, rang, maatschappelijke positie en dergelijke aanspraak kunnen maken. De titulatuur voor de koning is bijvoorbeeld majesteit, voor een rechter edelachtbare, en voor een doctor weledelzeergeleerde.

Een titel is de benaming waarop iemand op grond van zijn (adellijke) afkomst, behaalde graad of benoeming recht heeft, bijvoorbeeld doctorandus, baron, professor. Niet alle adellijke titels zijn titels in de strikte zin van het woord: jonkheer en jonkvrouw(e) zijn predicaten waarop niet-getitelde adellijke personen recht hebben.

Een titel geeft in alle gevallen recht op een bepaalde manier van aanschrijven (titulatuur). Enkele voorbeelden: de (vorstelijke) titel prins correspondeert met de titulatuur (koninklijke) hoogheid, de (academische) graad doctor correspondeert met de titulatuur weledelzeergeleerde heer/vrouwe, het (universitaire) ambt hoogleraar correspondeert met de titulatuur hooggeleerde heer/vrouwe.

Maar ook mensen die geen titel (in de hierboven genoemde betekenis) hebben, kunnen in veel gevallen op titulatuur aanspraak maken, op basis van hun ambt, functie of rang. Bijvoorbeeld: het (adellijke) predicaat jonkheer correspondeert met de titulatuur hoogwelgeboren heer, de (militaire) rang kolonel correspondeert met de titulatuur hoogedelgestrenge heer/vrouwe.

Vermelding titels en graden hoger en wetenschappelijk onderwijs (Nederland)

2. Gebruik van titulatuur Top

Iedereen kan in het Nederlands aangeschreven worden met de aanduidingen de heer of mevrouw. Dit wordt wel de ‘burgerlijke titulatuur’ genoemd.

Afhankelijk van iemands titel, rang, functie en dergelijke kan iemand recht hebben op andere titulatuur. Titulatuur komt hoofdzakelijk voor in de adressering van brieven en in de aanhef boven een brief. De titulatuurformules majesteit, (koninklijke) hoogheid, excellentie, edelachtbare en eminentie worden ook als aanspreekvorm gebruikt, net als meneer en mevrouw.

De officiële titulatuur is de laatste decennia steeds meer in onbruik geraakt. In privécorrespondentie en de meeste zakelijke correspondentie wordt titulatuur niet meer gebruikt. Alleen binnen enkele sterk hiërarchische organisaties en in bepaalde vastomlijnde, rituele gebeurtenissen, zoals academische promotiebijeenkomsten, wordt titulatuur nog wel gebruikt.

Wie de traditionele titulatuur wil gebruiken, vindt in deze tekst welke titulatuur bij welke titel, functie, rang of ambt hoort. In de middelste kolom staat telkens de titulatuur in de adressering op een envelop of boven een brief. In de rechterkolom staat de titulatuur zoals die in de aanhef boven een brief staat.

Nog enkele algemene opmerkingen:

– In de briefaanhef worden titel, rang, functie en dergelijke niet vermeld.
– Als de aanhef begint met geachte, zeer geachte of hooggeachte volgt na heer de achternaam: Hooggeachte heer De Vries. Bij vrouwen kan de achternaam achterwege blijven: Hooggeachte mevrouw.

Voorbeeld van een brief aan een minister

Op de envelop staat:

Zijne Excellentie
De heer M. Rutte

In de aanhef boven de brief staat:

Hooggeachte heer Rutte,

3. Vorstelijke titulatuur Top

De koning, de koningin en de leden van de koninklijke familie die de vorstelijke titel prins of prinses voeren, hebben een vorstelijke titulatuur. Het aantal titulatuurformules is beperkt; naast majesteit wordt alleen (koninklijke) hoogheid gebruikt.

4. Adellijke titulatuur Top

Het enige in de wet vastgelegde voorrecht van de Nederlandse adel is het voeren van een adellijke titel of een predicaat. Het Nederlandse adelsrecht kent de volgende adellijke titels, in hiërarchische volgorde: prins/prinses, hertog/hertogin, markies/markiezin, graaf/gravin, burggraaf/burggravin, baron/barones en ridder. De titels prins en prinses worden alleen gevoerd door leden van de koninklijke familie (Oranje, Nederlanden, Oranje-Nassau en de Bourbon de Parme). De Nederlandse titel hertog/hertogin wordt in het geheel niet gevoerd en de titel markies/markiezin door slechts één familie, die bovendien tot de Britse adel behoort. De titel burggraaf wordt alleen gevoerd door Belgische families of door Belgische takken van Nederlandse geslachten. De exclusief mannelijke titel ridder komt bij acht geslachten voor.

Afgezien van de genoemde uitzonderingen worden er in Nederland dus slechts drie adellijke titels gevoerd: graaf/gravin, baron/barones en ridder. Het merendeel van de Nederlandse adel heeft geen titel; zij hebben wel recht op het predicaat jonkheer of jonkvrouw.

In de titulatuur wordt alleen onderscheid gemaakt tussen hooggeboren (graaf) en hoogwelgeboren (baron, ridder, jonkheer).

Op de titulatuur volgt steeds heer of vrouwe. Bij de adellijke titel ridder is alleen heer mogelijk.

5. Ambtelijke titulatuur Top

De ambtelijke titulatuur is zonder meer de ingewikkeldste en meest diverse categorie. Het gaat dan ook om veel verschillende functies bij heel verschillende instituties bij het binnenlands bestuur, de diplomatieke dienst, de rechterlijke macht, het onderwijs enzovoort.

De militaire en de kerkelijke titulatuur behoren strikt genomen tot de ambtelijke titulatuur, maar worden ten behoeve van het overzicht afzonderlijk behandeld.

Behalve na excellentie volgt op de titulatuur steeds heer, mevrouw of vrouwe.

6. Militaire titulatuur Top

Militaire titulatuur heeft alleen betrekking op officieren en op militairen onder de rang van officier die ridder MWO (Militaire Willemsorde) zijn. Er zijn maar drie formules in gebruik: excellentie, hoogedelgestrenge en weledelgestrenge. De titulatuur excellentie is gereserveerd voor vlag- en opperofficieren boven de rang van schout-bij-nacht en generaal-majoor. Hoogedelgestreng zijn hoofdofficieren en vlag- en opperofficieren tot de rang van vice-admiraal en luitenant-generaal. Met weledelgestreng worden officieren van een lagere rang aangeschreven.

De gangbare afkorting per militaire rang staat tussen haakjes vermeld.

7. Academische titulatuur Top

De academische titulatuur valt uiteen in twee categorieën. Tot 2002 was het aantal academische titels (of graden) beperkt tot vier: doctor, meester, doctorandus en ingenieur. In 2002 is het bachelor-masterstelsel ingevoerd en sindsdien krijgen afgestudeerden de Engelse graad bachelor of master, al dan niet met daarachter een aanduiding voor de studierichting.

Professor is geen graad, maar de functieaanduiding en aanspreekvorm die hoort bij het ambt van hoogleraar (zie hierboven onder ambtelijke titulatuur). Wie een ingenieursdiploma heeft behaald aan een instelling voor hoger beroepsonderwijs (tegenwoordig hbo, vroeger hts of hogere landbouwschool) mag de titel ing. voeren; de aanspreekvorm is de heer of mevrouw.

8. Kerkelijke titulatuur Top

Van de verschillende kerkgenootschappen in Nederland is de rooms-katholieke kerk zonder enige twijfel de meest hiërarchisch georganiseerde. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de titulatuur binnen de rooms-katholieke kerk uitgebreider is dan bijvoorbeeld binnen de verschillende protestantse kerkgenootschappen.

rooms-katholieke titulatuur

 

protestantse, joodse en islamitische titulatuur

9. Titulatuur alfabetisch gerangschikt Top

In de tabel hieronder staat per ambt, beroep, functie, rang of rol de bijbehorende titulatuur in Nederland. De volgorde is alfabetisch naar ambt, beroep, functie of rol.

 

Zie ook

Vermelding titels en graden hoger en wetenschappelijk onderwijs (Nederland)
Volgorde titels en graden hoger en wetenschappelijk onderwijs (Nederland)
Opmaak van een zakelijke brief in Nederland (algemeen)

Prof. dr. em. / prof. em. dr. / em. prof. dr.

Naslagwerken

Nederlandse titulatuur (2016); Grote Van Dale (2015)