Vraag

Mag het nevenschikkende voegwoord of aan het begin van een zin staan?

Antwoord

Ja, een zin mag beginnen met het nevenschikkende voegwoord of. Wel is deze stijl minder geschikt voor zakelijke schrijftaal.

Toelichting

Het nevenschikkend voegwoord of kan een hoofdzin met een voorafgaande hoofdzin verbinden. De twee zinnen kunnen dan één samengestelde zin gaan vormen, maar dat hoeft niet. Het tweede deel kan ook als losse zin worden weergegeven, bijvoorbeeld om de eerste zin duidelijk als zelfstandige zin te presenteren of het alternatief met of meer nadruk te geven. Er is dan bij het voorlezen van de zinnen een pauze voor of te horen. Deze stijl is informeel en minder geschikt voor zakelijke teksten.

(1a) Het Senaatslid kan zijn zetel opgeven of hij kan onafhankelijk lid worden.

(1b) Het Senaatslid kan zijn zetel opgeven. Of hij kan onafhankelijk lid worden.

De reeksvormer of … of kan aansluiten bij een lopende zin, maar er kan ook een nieuwe zin mee beginnen.

(3a) Er zijn twee mogelijkheden: of de beurs maakt een diepe duikeling en krabbelt vrij snel weer op, of we blijven een tijdlang op hetzelfde lage niveau hangen.

(3b) Er zijn twee mogelijkheden. Of de beurs maakt een diepe duikeling en krabbelt vrij snel weer op, of we blijven een tijdlang op hetzelfde lage niveau hangen.

(3c) Er zijn twee mogelijkheden. Of de beurs maakt een diepe duikeling en krabbelt vrij snel weer op. Of we blijven een tijdlang op hetzelfde lage niveau hangen.

Hetzelfde geldt voor gevallen waarin of twee woorden of woordgroepen verbindt: het deel ingeleid door of kan een afzonderlijke (onvolledige) zin vormen. In zakelijke teksten is dat ook af te raden.

(4) We hebben ijs als dessert. Of eventueel fruit.

(5) Wil ze nu een kat? Of een hond?

Soms kan een afzonderlijke zin ingeleid door of gebruikt worden om terug te komen op een eerdere uitspraak, of aan te sluiten bij iets wat eerder in de context of de situatie aan de orde geweest is.

(6) We hadden bedacht dat we wel konden gaan barbecueën. Of zijn er vegetariërs uitgenodigd?

Bijzonderheid

Of kan ook een onderschikkend voegwoord zijn; het leidt dan een afhankelijke vraagzin in. Deze afhankelijke vraagzin kan voor of na de hoofdzin staan (zin (6a) en (6b)). Soms wordt er een afhankelijke vraagzin zonder bijbehorende hoofdzin gebruikt in plaats van een zelfstandige vraagzin (zin (6c)).

(6a) De directie zal beslissen of uw verzoek gehonoreerd wordt.

(6b) Of uw verzoek gehonoreerd wordt, zal de directie beslissen.

(6c) Of uw verzoek gehonoreerd wordt? De directie zal het beslissen.

In een gesprekssituatie kan een afzonderlijke zin ingeleid door of voorkomen, bijvoorbeeld om een niet verstane vraag te herhalen.

(7) ‘Piet belde. Of je nog van plan was om langs te komen.’

(8) – ‘Wát?’ – ‘Of je worst lust.’

Zie ook

Echter aan het begin van de zin
En aan het begin van de zin
Komma voor en
Maar aan het begin van de zin
Omdat aan het begin van de zin
Want aan het begin van de zin

Naslagwerken

Stijlwijzer (1996), p. 198; De taalgids (1999), p. 241-242; ANS (1997), p. 1536-1537 of online via de E-ANS online via de E-ANS