Vraag

Mag je wel of niet een komma plaatsen voor en?

Antwoord

In nevengeschikte zinnen is een komma voor het voegwoord en meestal overbodig, maar niet altijd. Gebruik van de komma is aan te raden in lange zinnen, of als er kans op een verkeerde lezing bestaat.

Toelichting

Een oude schoolregel luidt dat je nooit een komma voor en mag zetten. Die regel is te verklaren: een komma wordt gebruikt wanneer je een pauze hoort, en bij het voegwoord en is meestal geen sprake van zo’n pauze. En brengt een ‘geruisloze’ verbinding tot stand tussen zinnen of delen van een zin.

De schoolregel gaat dan ook in veel gevallen op. In de volgende zinnen is geen komma nodig:

(1) De ministerraad heeft overlegd en is het eens over een oplossing voor het vraagstuk.

(2) Dit gsm-toestel is zeer voordelig en het abonnement is tijdelijk gratis.

Toch kan in bepaalde gevallen wel een komma voor en geplaatst worden. Over het algemeen is dat het geval als bij het hardop lezen een rust gehoord wordt (bijvoorbeeld in lange nevengeschikte zinnen). Een voorbeeld:

(3) De voorzitter bedankte de aanwezige leden van de vereniging, en maakte tot slot nog een vriendelijke opmerking over het voorspoedige verloop van de vergadering.

Soms voorkomt een komma dat er lees- of interpretatieproblemen ontstaan. Vergelijk:

(4) Het regeringsbeleid verklaart de instabiliteit van het land en de vele interne spanningen komen dan ook niet onverwacht.

(5) Het regeringsbeleid verklaart de instabiliteit van het land, en de vele interne spanningen komen dan ook niet onverwacht.

Als in deze zin een komma ontbreekt, kan de lezer op het verkeerde been worden gezet: bij eerste lezing lijkt en de vele interne spanningen een nevenschikking te vormen met de instabiliteit van het land.

Tot slot is een komma voor en altijd nodig als het eerste deel van een nevenschikking met en eindigt op een bijzin.

(6) De vakbond heeft steun toegezegd aan de havenarbeiders die al in staking waren, en aan de kraanmachinisten die zich bij de acties aansloten.

Bijzonderheid

Er komt in het algemeen geen komma voor en in een opsomming die bestaat uit korte onderdelen.

(7) Hier verkoopt men sigaretten, sigaren en shag.

(8) De afdelingssecretaris leidt vergaderingen, verzorgt het fondsbeheer en houdt de administratie bij.

Ook hier geldt echter: zet wel een komma als deze misverstanden voorkomt of het leesgemak vergroot, zoals in zin (9).

(9) Op het festival worden documentaires vertoond uit Oost-Europa, speelfilms van minder bekende regisseurs en cineasten, en korte animatiefilms.

Zie ook

En aan het begin van de zin
Komma voor en dergelijke, enzovoort(s), et cetera aan het einde van een opsomming
Komma voor laatste lid van een opsomming
Komma voor maar en want
Of aan het begin van de zin
Punt na enz. of beletselteken aan het einde van een zin

Naslagwerken

Redactiewijzer (1997), p. 122-123, Alles over leestekens (1997), p. 16-17; Schrijfwijzer (1995), p. 200; Taalboek Nederlands (1997), p. 354