Vraag

Wat is correct: Een of meer deelnemers is uitgeschakeld of Een of meer deelnemers zijn uitgeschakeld?

Antwoord

Correct is: Een of meer deelnemers zijn uitgeschakeld.

Toelichting

Als woorden of woordgroepen met behulp van het nevenschikkend voegwoord of met elkaar worden verbonden, zijn er twee verschillende betekenisverbanden mogelijk. Vergelijk:

(1a) De pastoor of de dominee zal moeten toegeven. (uitsluitend: ‘of de een of de ander zal moeten toegeven’; niet-uitsluitend: ‘een van beiden zal moeten toegeven’)

(1b) De pastoor zal moeten toegeven, of de dominee. (alleen uitsluitend)

Als de leden van een nevenschikking met of in uitsluitende betekenis van elkaar verschillen in getal, congrueert de persoonsvorm volgens de ANS in beginsel met het dichtstbijzijnde lid (2a). Omdat het gebruik van de enkelvoudsvorm soms nauwelijks aanvaardbaar is (2b), worden dergelijke constructies in de praktijk veelal vermeden door de persoonsvorm te herhalen (2c) of door de nevenschikking te splitsen (2d). Vergelijk:

(2a) De pastoor of de parochianen zullen moeten toegeven.

(2b) De parochianen of de pastoor zal moeten toegeven. (twijfelachtig)

(2c) De parochianen zullen of de pastoor zal moeten toegeven. (alleen mogelijk met nadruk)

(2d) De parochianen zullen moeten toegeven, of de pastoor.

In de voorbeeldzin uit de vraag is geen sprake van een uitsluitende betekenis:

(3) Een of meer deelnemers zijn uitgeschakeld.

Het gaat er niet om of er slechts één deelnemer, dan wel of er meer dan een deelnemer is uitgeschakeld; het gaat erom dat er ten minste één deelnemer is uitgeschakeld. Hoewel niet-uitsluitende nevenschikkingen met of meestal met een enkelvoudige persoonsvorm worden verbonden, is in zin (3) de enkelvoudsvorm is uitgesloten. Blijkbaar past de persoonsvorm zich ook in dit geval aan aan het lid van de nevenschikking dat het dichtst bij staat.

In het voorbeeld is niet alleen sprake van nevenschikking, maar ook van een bijzondere vorm van samentrekking. Het bijzondere van de samentrekking is dat het een uitzondering is op de regel dat het gemeenschappelijke deel niet identiek is: in de constructie een of meer + meervoudig zelfstandig naamwoord is het samengetrokken deel immers noodzakelijkerwijs een enkelvoudig zelfstandig naamwoord: een [deelnemer] of meer deelnemers. Een of meer moet dan ook in z’n geheel als een bepaling bij het erop volgende zelfstandig naamwoord worden beschouwd.

Zie ook

Ik of jullie ga / gaan
Jan alsmede Piet hebben / heeft dat gedaan
Jan of ik heeft / heb / hebben dat gezegd
Jan of Piet hebben / heeft dat gedaan
Niet alleen de leerlingen, maar ook de leraar kijken / kijkt uit naar het weekend
Noch Jan noch Piet hebben / heeft dat gedaan
Zowel de politie als de brandweer zijn / is ter plaatse
Zowel de wethouders als de burgemeester is / zijn tegen het voorstel

Naslagwerken

Schrijfwijzer (1995), p. 107-108; ANS (1997), p. 1490 of online via de E-ANS online via de E-ANS