Buitenlandse aardrijkskundige namen in het Nederlands Top

Buitenlandse aardrijkskundige namen kunnen we letterlijk overnemen uit het land en de taal van herkomst of vervangen door Nederlandse of aan het Nederlands aangepaste vormen. In het eerste geval spreken we van endoniemen, in het laatste geval van exoniemen. Voorbeelden van endoniemen zijn: Marseille, Los Angeles, Kinshasa en Islamabad. Voorbeelden van exoniemen zijn: Berlijn, Californië en Tanger. In de meeste gevallen wordt alleen een endoniem (bijvoorbeeld Marseille) of alleen een exoniem (bijvoorbeeld Berlijn) in het Nederlands gebruikt. Soms komt zowel het exoniem als het endoniem in het Nederlands voor (bijvoorbeeld Beijing en Peking).

Op de website Buitenlandse aardrijkskundige namen wordt van alle landen en gebieden de Nederlandse naam, de officiële naam, de hoofdstad, het bijvoeglijk naamwoord en de inwoneraanduiding volgens de regels van de officiële spelling uit 2015 gegeven, en de naam zoals die in het land zelf wordt gebruikt. In de lijst staan per land ook alle steden, gebieden, rivieren en andere geografische objecten in dat land waarvoor een gangbare Nederlandse naam bestaat. In de verantwoordingstekst worden onder andere de opnamecriteria toegelicht.

Buitenlandse aardrijkskundige namen (verantwoording)
Buitenlandse aardrijkskundige namen (landen)

Hieronder worden een aantal algemene principes besproken die een rol spelen bij het gebruik en de schrijfwijze van aardrijkskundige namen in het Nederlands.

Endoniemen Top

Endoniemen zijn aardrijkskundige namen in de plaatselijke taal. De overname van endoniemen in het Nederlands kan letterlijk zijn, maar kan ook aanpassingen vergen.

De belangrijkste aanpassing is de omzetting van tekens uit een ander schrift in de letters van het Latijnse alfabet. Tal van buitenlandse aardrijkskundige namen worden immers geschreven met Arabische, cyrillische of andere lettertekens of met bijvoorbeeld Chinese of Japanse karakters. Voor gebruik in het Nederlands worden bij die omzetting internationaal aanbevolen transcriptiesystemen gevolgd.

Ook bij namen die wel geschreven worden in Latijnse letters passen we soms kleine aanpassingen toe. Met name kunnen diakritische tekens (accenten en dergelijke) weggelaten worden als die in het Nederlands geen functie hebben. In het Nederlands wordt bijvoorbeeld meestal Panama geschreven, terwijl het echte endoniem Panamá is.

Een endoniem (plaatselijke naam) dat overgenomen is uit een taal met een niet-Latijns schrift en dat alleen omgezet is naar een vorm in Latijns schrift, blijft een endoniem en wordt niet als een exoniem (Nederlandse naam) beschouwd. Ook een endoniem waarvan alleen diakritische tekens zijn weggelaten, blijft een endoniem.

Exoniemen Top

Een exoniem is een aardrijkskundige naam die niet is overgenomen uit de plaatselijke taal, maar is vervangen door een aan het Nederlands aangepaste vorm.

Bij exoniemen kunnen we vier soorten onderscheiden:

1. Het endoniem is alleen qua klankvorm en spelling aangepast aan het Nederlands: Londen, Milaan, Argentinië enzovoort. Dit komt het meest voor bij namen van steden, regio’s en landen.

2. Het endoniem is geheel of gedeeltelijk in het Nederlands vertaald: Zwarte Woud, Povlakte, Javazee enzovoort. Dit komt vooral voor bij fysisch geografische namen: gebergten, vlakten, zeeën en dergelijke.

3. Het endoniem is vervangen door een eigen, Nederlandse naam, of er bestaat zelfs geen endoniem, maar wel een Nederlandse naam: Meer van Genève, Midden-Oosten, Hoorn van Afrika enzovoort. Dit komt vooral voor bij namen van entiteiten die zich uitstrekken over meer dan één taalgebied.

4. Het endoniem is vervangen door een exoniem uit een andere taal (een zogeheten leenexoniem): Casablanca, Warschau, Mount Everest enzovoort (ontleend aan respectievelijk Spaans, Duits en Engels). Dit komt voor bij namen in gebieden die we via vooral andere volkeren hebben leren kennen.

Beijing / Peking
Caraïbisch / Caribisch
Filippijnen / Filipijnen
Friesland / Fryslân
Hawaii / Hawaï
Tokyo / Tokio

Geschiedenis Top

Heel wat oude Nederlandse exoniemen zijn in de loop der tijd vervangen door de endoniemen. Door contacten via zakelijk verkeer of toerisme zijn taalgebruikers gewend geraakt aan het endoniem. Daarom hebben bijvoorbeeld de endoniemen Canterbury en Frankfurt de oude exoniemen Kantelberg en Frankfort geheel verdrongen.

Genre Top

Het tekstgenre speelt vaak een belangrijke rol bij de keuze tussen een endoniem of een exoniem. Toeristische folders, atlassen, navigatiesystemen en wegenkaarten gebruiken vaak zowel exoniemen als endoniemen. In kranten en tijdschriften gebruikt men eerder de exoniemen, als die tenminste bestaan en nog algemeen in gebruik zijn.

Namen in Wallonië, Frans-Vlaanderen en het Duitse grensgebied Top

Veel plaatsen in Wallonië en Frans-Vlaanderen hebben naast hun Franse naam een Nederlandse variant. Soms is die Nederlandse variant te beschouwen als een exoniem, maar soms is het eigenlijk de oorspronkelijke naam. Vooral in Frans-Vlaanderen is dat laatste meestal het geval.

In het Noord-Franse gebied dat grenst aan Frans-Vlaanderen hebben zeer veel plaatsen historisch een Nederlandse naam: Atrecht (Arras), Kamerijk (Cambrai), Kales (Calais). Deze namen worden nog algemeen gebruikt in historische contexten. Als we het hebben over hedendaagse werkelijkheid, dan gebruikt men in het Nederlands meestal de Franse naam. Er zijn nog enkele Nederlandse namen beperkt gangbaar, waaronder Rijsel voor Lille en Artesië voor Artois.

Voor een aantal plaatsen vlak over de Nederlandse grens in het Duitse Noordrijn-Westfalen bestaan nog gangbare Nederlandse namen, stammend uit de periode dat er nog geen duidelijke taalgrens bestond. Voorbeelden zijn Emmerik voor Emmerich en Kleef voor Kleve.