Buitenlandse aardrijkskundige namen in het Nederlands Top

Buitenlandse aardrijkskundige namen kunnen we letterlijk overnemen uit het land van herkomst of vervangen door Nederlandse of aan het Nederlands aangepaste vormen. In het eerste geval spreken we van endoniemen, in het laatste geval van exoniemen. Voorbeelden van endoniemen zijn: Marseille, Los Angeles, Kinshasa en Islamabad. Voorbeelden van exoniemen zijn: Berlijn, Californië, Tanger en Kanton. In de meeste gevallen wordt alleen een endoniem (bijvoorbeeld Marseille) of alleen een exoniem (bijvoorbeeld Berlijn) gebruikt. Soms komen het exoniem en het endoniem samen voor (bijvoorbeeld Beijing en Peking).

Op de website ‘Buitenlandse aardrijkskundige namen’ wordt van alle officieel erkende landen de naam, de officiële naam, de hoofdstad, het bijvoeglijk naamwoord en de inwoneraanduiding volgens de regels van de officiële spelling 2015 gegeven, en de naam zoals die in het land zelf wordt gebruikt. Bovendien zijn de vernederlandste vormen opgenomen van belangrijke steden, regio’s en andere geografische entiteiten in het buitenland. In de verantwoordingstekst worden onder andere de opnamecriteria toegelicht.

Buitenlandse aardrijkskundige namen (verantwoording)
Buitenlandse aardrijkskundige namen (landen)

Hieronder worden een aantal algemene principes besproken die een rol spelen bij het gebruik en de schrijfwijze van aardrijkskundige namen in het Nederlands.

Endoniemen Top

De overname van aardrijkskundige namen uit andere landen kan letterlijk zijn, maar kan ook aanpassingen vergen.

De belangrijkste aanpassing is de omzetting van tekens uit een ander schrift in de letters van het Latijnse alfabet. Tal van buitenlandse aardrijkskundige namen worden immers geschreven met Arabische, cyrillische of andere lettertekens of met bijvoorbeeld Chinese of Japanse karakters. Wij volgen bij die omzetting internationaal aanbevolen transcriptiesystemen.

Ook bij namen die wel geschreven worden in Latijnse letters passen we soms kleine aanpassingen toe. Met name worden diakritische tekens (accenten en dergelijke) weggelaten als die in het Nederlands geen functie hebben. Wij schrijven bijvoorbeeld Panama, terwijl het echte endoniem Panamá is.

Exoniemen Top

Bij exoniemen kunnen we vier soorten onderscheiden:

1. Het endoniem is alleen qua klankvorm en spelling aangepast aan het Nederlands: Londen, Milaan, Argentinië e.a. Dit komt het meest voor bij namen van steden, regio’s en landen.

2. Het endoniem is geheel of gedeeltelijk in het Nederlands vertaald: Zwarte Woud, Povlakte, Javazee e.a. Dit komt vooral voor bij fysisch geografische namen: gebergten, vlakten, zeeën en dergelijke.

3. Het endoniem is vervangen door een eigen, Nederlandse naam, of er bestaat zelfs geen endoniem, maar wel een Nederlandse naam: Meer van Genève, Midden-Oosten, Hoorn van Afrika e.a. Dit komt vooral voor bij namen van entiteiten die zich uitstrekken over meer dan één taalgebied.

4. Het endoniem is vervangen door een exoniem uit een andere taal (een zogeheten leenexoniem): Casablanca, Warschau, Mount Everest e.a. (ontleend aan respectievelijk Spaans, Duits en Engels). Dit komt voor bij namen in gebieden die we via vooral andere volkeren hebben leren kennen.

Beijing / Peking
Caraïbisch / Caribisch
Filippijnen / Filipijnen
Hawaii / Hawaï
Tokyo / Tokio

Geschiedenis Top

In eerste instantie hebben we steeds het endoniem of een leenexoniem letterlijk overgenomen. Meestal volgde al snel aanpassing aan het Nederlandse klanksysteem of vertaling, vooral als het veelgebruikte namen betrof. Tegenwoordig echter nemen we de endoniemen niet alleen onveranderd over, maar we passen ze in de loop der tijd ook niet meer aan.

Ook zien we de tendens dat veel vanouds bestaande exoniemen vervangen worden door de endoniemen. Twee factoren spelen daarbij een centrale rol:

1. Door contacten via zakelijk verkeer of toerisme raken we gewend aan een endoniem. Daarom hebben Canterbury, Frankfurt, Mumbai en dergelijke de oude exoniemen Kantelberg, Frankfort en Bombay geheel of goeddeels verdrongen.

2. Door de dekolonisatie is een aantal oude exoniemen (met name van type 2 en 3) vervangen door inheemse namen: Jakarta, Kinshasa, Bogor, in plaats van Batavia, Leopoldstad en Buitenzorg.

Genre Top

Het tekstgenre speelt vaak een belangrijke rol bij de keuze tussen een endoniem of een exoniem. Toeristische folders, grote atlassen en wegenkaarten prefereren vaak de endoniemen (die staan immers ook op de handwijzers). In schoolatlassen en in kranten en tijdschriften gebruikt men naast de endoniemen ook de exoniemen, als die tenminste bestaan en nog algemeen in gebruik zijn.

Namen in Wallonië, Frans-Vlaanderen en het Duitse grensgebied Top

Veel plaatsen in Wallonië en Frans-Vlaanderen hebben naast hun Franse naam een Nederlandse variant. Soms is die Nederlandse variant te beschouwen als een exoniem, maar soms is het eigenlijk de oorspronkelijke naam. Vooral in Frans-Vlaanderen is dat laatste meestal het geval.

Het aantal Nederlandse namen voor plaatsen in Wallonië en Frans-Vlaanderen dat in Nederland gangbaar is, is veel kleiner dan het aantal dat in België gebruikelijk is. Volgens de Lijst Buitenlandse aardrijkskundige namen in het Nederlands zijn in Nederland de volgende Nederlandse namen voor geografische entiteiten in Wallonië in gebruik: Ardennen, Belgisch-Lotharingen, Doornik, Haspengouw, Henegouwen, Hoge Venen, Land van Herve, Limburg (stad), Luik (stad en provincie), Luxemburg (provincie), Moeskroen, Namen (stad en provincie), Nijvel, Waals-Brabant.

In Vlaanderen zijn tal van andere Nederlandse namen voor plaatsen in Wallonië en Frans-Vlaanderen gangbaar. Enkele voorbeelden: Aarlen (Arlon), Bastenaken (Bastogne), Eigenbrakel (Braine-l’Alleud), Gembloers (Gembloux), Hoei (Huy), Nudorp (Wihogne), Samber (Sambre), Ternaaien (Lanaye), Wezet (Visé), Zinnik (Soignies).

Van de namen in Frans-Vlaanderen is alleen Duinkerke (meestal foutief gespeld als Duinkerken) in Nederland gangbaar. In (delen van) Vlaanderen bestaan voor vrijwel alle aardrijkskundige namen in Frans-Vlaanderen Nederlandse varianten. Het betreft hier meestal de namen van zeer kleine plaatsjes.

In het Noord-Franse gebied dat grenst aan Frans-Vlaanderen hebben zeer veel plaatsen historisch een Nederlandse naam: Atrecht (Arras), Kamerijk (Cambrai), Rijsel (Lille). Deze namen worden nog algemeen gebruikt in historische contexten. Als we het hebben over hedendaagse werkelijkheid, dan gebruikt men in Nederland steeds de Franse naam. In Vlaanderen evenwel zijn een paar van deze Nederlandse vormen nog steeds algemeen gangbaar (met name Rijsel (Lille) en Wervik (Wervicq-Sud)).

Voor de namen van een aantal plaatsen vlak over de grens in het Duitse Nordrhein-Westfalen bestaan nog Nederlandse varianten, stammend uit de periode dat er nog geen duidelijke taalgrens bestond. Voorbeelden zijn Emmerich-Emmerik, Kleve – Kleef, Kevelaer – Kevelaar.