Vraag

In welke gevallen wordt het bijvoeglijk naamwoord Groninger gebruikt en wanneer moet gekozen worden voor Gronings?

Antwoord

Gronings is de gewone vorm van het van Groningen afgeleide bijvoeglijk naamwoord. Daarnaast komt ook de vorm Groninger voor, die wordt gebruikt als regionale of stilistische variant en in sommige vaste verbindingen (bijvoorbeeld Groninger koek).

Toelichting

Van een aantal aardrijkskundige namen kunnen zowel met het achtervoegsel -s als met het achtervoegsel -er bijvoeglijke naamwoorden worden gevormd. De vormen op -er zijn regionale en stilistische varianten van die op -s; ze komen vooral in het noorden en oosten van Nederland voor. In veel gevallen kunnen beide vormen door elkaar worden gebruikt, maar de vormen op -er zijn vooral gebruikelijk in vaste verbindingen (bijvoorbeeld Leeuwarder Courant, Edammer kaas, Enkhuizer almanak, haarlemmerolie) en in plaatsaanduidingen en straatnamen (bijvoorbeeld Snekermeer, Mookerhei, Bommelerwaard).

Bij plaatsnamen die eindigen op -en, komt -en bij de vorming van bijvoeglijke naamwoorden te vervallen: soms zowel bij afleidingen met -s als bij die met -er (bijvoorbeeld Harlingen: Harlings – Harlinger), soms alleen bij afleidingen met het achtervoegsel -er (bijvoorbeeld Leeuwarden: Leeuwardens – Leeuwarder). Ook bij plaatsnamen die eindigen op -er komen vormen van het bijvoeglijk naamwoord op -er voor, naast vormen op -s. De vormen op -er zijn in deze gevallen gelijk aan de plaatsnaam zelf (bijvoorbeeld Deventer, Franeker).

Voorbeelden van bijvoeglijke naamwoorden op -er die van aardrijkskundige namen zijn afgeleid, vindt u in de volgende lijst. Deze lijst is niet uitputtend.

Aalsmeers – Aalsmeerder

Alkmaars – Alkmaarder

Amsterdams – Amsterdammer

Arnhems – Arnhemmer

Barnevelds – Barnevelder

Deventers – Deventer

Diemens – Diemer

Dinants – Dinanter

Doesburgs – Doesburger

Dokkums – Dokkumer

Edams – Edammer

Egmonds – Egmonder

Enkhuizens – Enkhuizer

Franekers – Franeker

Haarlems – Haarlemmer

Harderwijks – Harderwijker

Harlings – Harlinger

Heerenveens – Heerenvener

Heiloos – Heilooër

Hillegoms – Hillegommer

Hilversums – Hilversummer

Huizens – Huizer

Kampens – Kamper

Katwijks – Katwijker

Krimpens – Krimpener

Leerdams – Leerdammer

Leeuwardens – Leeuwarder

Luiks – Luiker

Maaseiks – Maaseiker

Maastrichts – Maastrichter

Meppels – Meppeler

Nijkerks – Nijkerker

Noord-Bevelands – Noord-Bevelander

Noordwijks – Noordwijker

Oegstgeests – Oegstgeester

Ommelands – Ommelander

Ommens – Ommer

Purmerends – Purmerender

Roermonds – Roermonder

Rotterdams – Rotterdammer

Sneeks – Sneker

Terschellings – Terschellinger

Tilburgs – Tilburger

Urks – Urker

Utrechts – Utrechter

Valkenburgs – Valkenburger

Veluws – Veluwer

Vlaardings – Vlaardinger

Volendams – Volendammer

Wagenings – Wageninger

Wierings – Wieringer

Winschotens – Winschoter

Zaandams – Zaandammer

Zwols – Zwoller

Bijzonderheid

Dubbele vormen van bijvoeglijke naamwoorden komen niet alleen voor bij Nederlandse (en Belgische), maar ook bij een aantal buitenlandse geografische namen. In enkele gevallen gaat het om namen van landen of landstreken (Boheems – Bohemer, Maltees – Maltezer); in de meeste gevallen om namen van steden: Berlijns – Berlijner, Berns – Berner, Boedapests – Boedapester, Boekarests – Boekarester, Dinants – Dinanter, Hamburgs – Hamburger, Neurenbergs – Neurenberger, Praags – Prager, Triësts – Triëster, Weens – Wener.

Afwijkende vormen zijn Aalsts – Aalsters, Diests – Diesters, Damasceens – Damascener, Elzassisch – Elzasser, Kretenzisch – Kretenzer, Palt(s)isch – Paltser.

Zie ook

Ardeens / Ardenner / Ardens
Benedictijner abdij / benedictijnerabdij / benedictijnenabdij
Het / de Haarlemmermeer
Maassluisse / Maassluise harmonie

Naslagwerken

Grote Van Dale (2005); Verschueren (1996); Koenen (2006); Kramers (2000); ANS: Geografische adjectieven