Vraag

Wat is correct: Dit voorstel is zowel economisch als politiek als maatschappelijk het overwegen waard of Dit voorstel is zowel economisch als politiek en maatschappelijk het overwegen waard?

Antwoord

Beide zinnen zijn correct. Een andere mogelijkheid is om het eerste als te vervangen door een komma: Dit voorstel is zowel economisch, politiek als maatschappelijk het overwegen waard.

Toelichting

Nevenschikkingen met zowel … als … zijn twee- of meerledig. Als een meerledige nevenschikking wordt gemaakt, kan als worden herhaald.

(1a) Zowel ’s ochtends als ’s middags als ’s avonds is het bedrijf telefonisch bereikbaar.

(2a) Met deze kennis kun je zowel fysieke als mentale als spirituele gezondheid realiseren.

(3a) Ik heb zowel Jan als Piet als Dirk gezien.

Bij meerledige nevenschikkingen krijgen de verschillende delen van de opsomming veel nadruk. Wie dat wil vermijden, kan het laatste als vervangen door en, óf het eerste als door een komma.

(1b) Zowel ’s ochtends als ’s middags en ’s avonds is het bedrijf telefonisch bereikbaar.

(1c) Zowel ’s ochtends, ’s middags als ’s avonds is het bedrijf telefonisch bereikbaar.

(2b) Met deze kennis kun je zowel fysieke als mentale en spirituele gezondheid realiseren.

(3b) Ik heb zowel Jan, Piet als Dirk gezien.

Een nadeel van (1b) en (2b) is dat hier ook een andere lezing mogelijk is: er kan ook sprake zijn van een tweeledige nevenschikking, waarbij ’s middags en ’s avonds als één periode wordt beschouwd en mentale en spirituele als bij elkaar horende eigenschappen (fysieke gezondheid aan de ene kant, mentale en spirituele gezondheid aan de andere kant).

Om eenduidig uit te drukken dat het om drie op één lijn staande leden gaat (en niet om twee), is het aan te raden om voor de herhaling van als te kiezen, of voor het alternatief met de komma in plaats van het eerste als.

Bijzonderheid

Soms worden zowel en als niet van elkaar gescheiden: Vandaag zowel als morgen. Ook deze nevenschikking kan uitgebreid worden met het voegwoord als: Vandaag zowel als morgen als overmorgen. Daarnaast komt uitbreiding met en voor: Vandaag zowel als morgen en overmorgen.

Zie ook

Op zowel maandag als op dinsdag / op zowel maandag als dinsdag / zowel op maandag als op dinsdag / zowel op maandag als dinsdag
Zowel de politie als de brandweer zijn / is ter plaatse
Zowel de wethouders als de burgemeester is / zijn tegen het voorstel

Bronnen

Onze Taal (2012). ‘Vraag en antwoord’: ‘Zowel … als … als …’. Onze taal, 81, nr. 2/3, 59.

Naslagwerken

ANS (1997), p. 1445-1446 of online via de E-ANS online via de E-ANS en p. 1515-1516 of online online