Vraag

Is er verschil in betekenis tussen ongelovige en niet-gelovige?

Antwoord

Ja. Het zelfstandig naamwoord niet-gelovige heeft een neutrale betekenis. Een niet-gelovige is ‘iemand die niet gelooft in een bepaalde god’.

De betekenis van ongelovige is afhankelijk van het (religieuze) standpunt van de spreker. Vanuit het perspectief van een christen bijvoorbeeld is een ongelovige doorgaans iemand die niet-christen is. Voor een moslim betekent ongelovige meestal ‘niet-islamitisch’.

Toch wordt ongelovige af en toe ook gebruikt met de neutrale betekenis. Ongelovige betekent dan hetzelfde als niet-gelovige.

Toelichting

Het bijwoord niet kan met een volgend woord worden verbonden. In de meeste gevallen betreft het bijvoeglijke naamwoorden (in het voorbeeld gaat het om zelfstandig gebruikte bijvoeglijke naamwoorden). Een dergelijke samenstelling heeft ongeveer dezelfde betekenis als een afleiding met on-. In een aantal gevallen zijn beide vormen naast elkaar mogelijk, soms met betekenisverschil, zoals bij niet-gelovige en ongelovige.

Een niet-gelovige is iemand die niet gelooft in een bepaalde god.

(1) Gelovige mensen hebben vaak hun oordeel klaar over niet-gelovigen en andersom.

De betekenis van ongelovige is subjectief en hangt af van het religieuze perspectief van de spreker. Vanuit het standpunt van een christen is een ongelovige een niet-christen. In de ogen van een moslim zijn de ongelovigen de niet-islamieten.

(2) De moskee is niet toegankelijk voor ongelovigen. (‘niet-islamieten’)

(3) Volgens zijn godsdienstleraar gaan de ongelovigen onverbiddelijk naar de hel. (‘niet-christenen’)

Uit de context kan ook blijken dat ongelovige een specifiekere groep benoemt. Zo verwijzen christenen met ongelovigen weleens naar de moslims en verwijzen moslims met ongelovigen soms naar de christenen.

(4) Rond 1095, nadat Jeruzalem door de moslims was bevrijd, trokken de christenen naar het Heilige Land om Jeruzalem van ‘de ongelovigen’ te bevrijden. (‘moslims’)

Af en toe komt ongelovige ook voor in de neutrale betekenis: iemand die niet gelooft in een bepaalde god.

(5) Dit is een openbaar leven waar gelovigen en ongelovigen elkaar ontmoeten en spreken over godsdienstige en levensbeschouwelijke verschillen die de moeite waard zijn om gerespecteerd te worden.

Andere voorbeelden van dubbele vormen zijn: niet-christelijk – onchristelijk (‘niet in overeenstemming met de christelijke leer of moraal’), niet-leesbaar (‘niet te lezen doordat de lettertekens te onduidelijk zijn’) – onleesbaar (ook: ‘niet te lezen wegens de ongenietbare stijl van schrijven of vanwege de inhoud’), niet-muzikaal (‘zonder gevoel voor muziek’) – onmuzikaal (ook: ‘niet goed of prettig klinkend’).

Een verschil in betekenis is niet bij alle dubbele vormen aan te wijzen. Vergelijk niet-controleerbaar – oncontroleerbaar, niet-officieel – onofficieel en dergelijke.

Bijzonderheid

Ook zelfstandige naamwoorden kunnen zowel met on- (niet productief; bijvoorbeeld ongeloof, ongenade, onmens, onkruid, onweer) als met niet- (productief bij inheemse woorden, bijvoorbeeld niet-bezitter, niet-lid, niet-roker) worden gevormd.

Zie ook

Inacceptabel / onacceptabel
Meesterarchitect/ meester-architect
Niet gelovigen / niet-gelovigen
Niet ingevulde / niet-ingevulde formulieren

Naslagwerken

Grote Van Dale (2005); Van Dale Hedendaags Nederlands (2006); Verschueren (1996); Koenen (2006); Kramers (2000); Taalwijzer (1998), p. 225; WNT; Taalbaak 83.2; ANS: Het voorvoegsel on- en Het voorvoegsel niet-; Morfologisch Handboek (1993), p. 47-50