Vraag

Wanneer begin je een nieuwe alinea?

Antwoord

Een nieuwe alinea begin je als aan twee voorwaarden is voldaan:

– er begint een nieuw (sub)onderwerp in de tekst;

– sinds de vorige nieuwe alinea zijn er al heel wat zinnen gevolgd (bijvoorbeeld zes à zeven).

Toelichting

De alinea is van groot belang voor de schrijver. Die kan de alinea gebruiken als eenheid van informatie en hij moet de opbouw van de tekst, die hij van tevoren bedenkt, op een of andere wijze laten corresponderen met de alinea-opbouw.

Een alinea dient echter vooral het gemak van de lezer; deze krijgt daardoor een sneller beeld van de inhoudelijke grenzen in een tekst dan zonder alinea’s het geval zou zijn. Daarom moeten alinea’s dus voldoen aan de twee hierboven genoemde voorwaarden: ze moeten een nieuw (sub)onderwerp aansnijden en ze mogen niet te lang of te kort zijn. Als alle alinea’s zouden bestaan uit slechts één zin of uit ongeveer een hele bladzijde, dan verliest de alinea-indeling haar functie. Dit houdt niet in dat er bij wijze van uitzondering niet heel korte alinea’s (bijvoorbeeld van één zin) of tamelijk lange (bijvoorbeeld van een halve bladzijde) alinea’s mogen voorkomen. De gemiddelde lengte zal echter rond de zes zinnen liggen.

De verschillende alineagrenzen in een tekst hoeven niet allemaal te corresponderen met hetzelfde inhoudelijke niveau bij de beschrijving van de tekststructuur. Het kan immers zo zijn dat een bepaald subonderwerp zeer veel tekst krijgt toebedeeld. Dan zullen er daarbinnen toch een of meer alineagrenzen moeten worden aangebracht, die corresponderen met sub-subonderwerpen. Terwijl er omgekeerd onderwerpen kunnen zijn in een tekst die slechts één zin krijgen toebedeeld. Een paar van dergelijke onderwerpen kunnen samen in één alinea geplaatst worden.

Een voorbeeld:

In encyclopedische teksten, bijvoorbeeld over een bekend persoon, komen vaak de volgende onderwerpen aan de orde:

– waar woonde hij?

– wanneer leefde hij?

– wat was zijn invloed?

De antwoorden op de eerste twee vragen zullen veelal in één alinea kunnen worden ‘afgedaan’, terwijl het antwoord op de derde vraag vaak vele alinea’s zal vergen.

Het bovenstaande houdt niet in dat vrijwel alles geoorloofd is. Een alinea mag geen interne grens bevatten die in de structuur van de tekst van fundamentelere aard is dan de begin- of eindgrens van de alinea.

Een voorbeeld:

Een tekst bestaat vaak uit twee hoofddelen:

– schets van het probleem;

– de voorgestelde oplossing.

Stel nu dat een dergelijke tekst uit drie alinea’s zou bestaan, de eerste over het probleem, de derde over de oplossing en de tweede deels over het probleem en deels over de oplossing, dan zou de hiervoor genoemde regel geschonden zijn. De meest fundamentele grens van de tekst ligt dan immers in een alinea. Natuurlijk mag een dergelijke tekst wel uit drie alinea’s bestaan, maar dan moeten er bijvoorbeeld twee betrekking hebben op de oplossing.

Bijzonderheid

De visuele ondersteuning die een alinea biedt aan de lezer, heeft als gevolg dat de kolombreedte invloed heeft op de gewenste alinealengte. Bij een tekst op A4 zal een gemiddelde lengte van zo’n zes zinnen (mits die niet al te lang zijn) redelijk zijn. In een krant echter zou dat leiden tot een te grote (verticale) afstand tussen de alineagrenzen. Vandaar dat men in kranten vaak minder zinnen of veel kortere zinnen zal aantreffen in een alinea.

Zie ook

Alinea’s maken
Alinea’s markeren
Alinea’s van één zin
Alinea-inhoud
Lengte van alinea’s
Volgorde binnen de alinea

Bronnen

Janssen, D. e.a. (Red.) (1996). Zakelijke Communcatie I (3e dr.). Groningen: Wolters-Noordhoff. (p. 108-111)

G. Verhoeven, ‘Alineagrenzen’, in: D. Janssen en G. Verhoeven (red.), Taalbeheersing in Nederland. Een bundel artikelen voor W. Drop, Groningen, Wolters-Noordhoff, 1989, p. 179-188.

G. Verhoeven, ‘Struktuur en functie van alinea’s’, in: M.M.H. Bax en W. Vuijk (red.), Thema’s in de taalbeheersing, Dordrecht, ICG, 1991, p. 168-177.