Vraag

Wat is correct: Hij is geboren in Hasselt, Hij was geboren in Hasselt of Hij werd geboren in Hasselt?

Antwoord

De zinnen zijn alle drie correct. Welke formulering de voorkeur heeft, hangt af van de context.

Toelichting

De drie zinnen staan in verschillende werkwoordstijden. De zin Hij is geboren in Hasselt staat in de voltooid tegenwoordige tijd, Hij was geboren in Hasselt in de voltooid verleden tijd en Hij werd geboren in Hasselt in de onvoltooid verleden tijd.

De vorm met is geboren (de voltooid tegenwoordige tijd) geeft een feit weer; het is een losse mededeling over de geboorteplaats van een bepaalde persoon. Bijvoorbeeld:

(1) Jos is onze nieuwe docent. Hij is geboren in Hasselt en woont sinds een paar jaar hier in de stad.

Een zin met werd geboren (de onvoltooid verleden tijd) past goed in een verhaal dat of beschrijving die zich in het geheel in het verleden afspeelt. Vrijwel alle zinnen in zo’n verhaal of beschrijving staan in de onvoltooid verleden tijd.

(2) Jos Peters werd geboren in Hasselt. Hij doorliep daar de basisschool en verhuisde later naar Rotterdam. Daar studeerde hij vijf jaar, waarna hij een baan kreeg bij een groot bedrijf. Ook raakte hij betrokken bij de gemeentepolitiek.

Ook in een opzichzelfstaande zin met een tijdsbepaling die naar het verleden verwijst, ligt werd geboren voor de hand. De tijdsbepaling creëert hier een verhalende context, met name wanneer het over een historische persoon gaat.

(3) Het is vandaag tweehonderd jaar geleden dat Jane Austen werd geboren.

De variant was geboren (de voltooid verleden tijd) is bruikbaar in een zin die zelf al in de verleden tijd staat. De gebeurtenis die wordt beschreven in de bijzin met was geboren heeft dan op een eerder tijdstip in het verleden plaatsgevonden dan de rest van de zin.

(4) Nadat Elvira was geboren, wisten we dat we graag nog een kindje wilden.

(5) Hij bleef lang in het huis wonen waar hij was geboren.

Ook in een zin die een niet-werkelijkheid beschrijft, is was geboren een gangbare vorm. Was is hier geen echte verledentijdsvorm, maar een synoniem van zou zijn.

(6) Als je in Brazilië was geboren, zou je nu Portugees hebben gesproken.

Bijzonderheid

Het woord geboren is van oorsprong een voltooid deelwoord (namelijk van het inmiddels verdwenen sterke werkwoord gebaren, dat ‘dragen’ of ‘voortbrengen’ betekende). De combinatie met een vervoegde vorm van zijn of worden gedraagt zich als een lijdende vorm, waarbij de vorm van zijn of worden een hulpwerkwoord is. Dat wil zeggen dat in de onvoltooid tegenwoordige tijd word geboren, wordt geboren of worden geboren wordt gebruikt, in de voltooid tegenwoordige tijd ben geboren, bent geboren, is geboren of zijn geboren, in de onvoltooid verleden tijd werd geboren of werden geboren en in de voltooid verleden tijd was geboren of waren geboren.

Daarnaast is geboren soms een bijvoeglijk naamwoord, zoals in Hij is een geboren Brabander (betekenis: ‘Hij is geboren in Brabant’) en Hij is een geboren verteller (betekenis: ‘Hij is als verteller een natuurtalent’).

Zie ook

Tegenwoordige tijd of verleden tijd (algemeen)
Werkwoordstijden die iets over het verleden zeggen: voltooide versus onvoltooide tijden (algemeen)

Afwisseling werkwoordstijden
Hij vertelde dat hij een nieuwe vriendin heeft / had
Ik woonde vroeger in Gent / heb vroeger in Gent gewoond
Nadat (hij vertrok – hij zijn toespraak hield / had gehouden)
We ontvingen uw brief / hebben uw brief ontvangen

Bronnen

Coppen, Peter-Arno (1997): Linguistisch Miniatuurtje IXL: Geboren worden is een hele toestand. Neder-L. Geraadpleegd op 8 oktober 2018 via http://www.neder-l.nl/newindex.html?http://www.neder-l.nl/bulletin/1997/09/970921.html.

Naslagwerken

ANS (1997), p. 114-136 of online via de E-ANSonline via de E-ANS en p. 1618-1619 of onlineonline