Vraag

Wanneer gebruik je niet hoeven en wanneer niet moeten?

Antwoord

Over het algemeen geeft niet hoeven aan dat iets niet noodzakelijk of wenselijk is en geeft niet moeten aan dat het noodzakelijk of wenselijk is dat iets niet gebeurt of het geval is. In België wordt niet moeten ook in de eerste betekenis gebruikt. Het is onduidelijk of we dat gebruik wel of niet tot de standaardtaal in België moeten rekenen.

Toelichting

Voor een goed begrip van het gebruik van hoeven en moeten in een ontkennende zin is het nodig te weten dat het ontkennende karakter van een zin niet altijd expliciet uitgedrukt wordt, maar ook impliciet kan zijn.

Van een expliciete ontkenning is sprake als in de zin het woord niet voorkomt of een versmelting van niet met een ander woord, te weten geen, niets, niemand, nooit of nergens.

Er zijn daarnaast ook nog heel wat andere woorden en woordcombinaties die een ontkennend betekeniselement hebben, dat gewoonlijk wel met behulp van niet omschreven kan worden. In die gevallen kan men van een impliciete ontkenning spreken. Voorbeelden zijn: slechts (‘niet meer dan’), weinig (‘niet veel’), nauwelijks (‘bijna niet’), zelden (‘niet vaak’), pas (‘niet eerder dan’).

Voor het gebruik van hoeven en moeten in ontkennende zinnen geldt in de standaardtaal in principe het volgende: hoeven wordt gebruikt om uit te drukken dat het niet noodzakelijk of wenselijk is dat iets gebeurt of het geval is, moeten om uit te drukken dat het noodzakelijk, wenselijk of beter is dat iets juist niet gebeurt of het geval is. Vergelijk de volgende (a)- en (b)-zinnen:

(1a) Ze hoeft niet met ons mee te gaan. (‘Het is niet nodig dat ze met ons meegaat’)

(1b) Ze moet vooral niet met hem meegaan! (‘Het is beter dat ze niet met hem meegaat’)

(2a) Je hoeft niets mee te nemen, wij zorgen voor eten en drinken. (‘Het is niet nodig dat je iets meeneemt’)

(2b) Je moet niets meenemen wat te veel weegt, want de tocht is erg lang. (‘Het is wenselijk dat je niets meeneemt wat te veel weegt’)

(3a) Jullie hoeven pas morgen te vertrekken, dus jullie hebben nog alle tijd. (‘Het is niet eerder dan morgen noodzakelijk dat jullie vertrekken’)

(3b) Jullie moeten pas vertrekken als alles goed geregeld is. (‘Het is wenselijk dat jullie niet eerder vertrekken dan wanneer alles goed geregeld is’)

In België wordt gewoonlijk ook in gevallen als de (a)-zinnen moeten (met een infinitief zonder te) in plaats van hoeven (met een infinitief met te) gebruikt, met dezelfde betekenis, ook door veel standaardtaalsprekers. Toch is er een niet te verwaarlozen groep taalgebruikers die het gebruik van moeten in dergelijke zinnen afkeurt. Het is daarom vooralsnog niet duidelijk of de constructie met moeten tot de standaardtaal in België gerekend kan worden.

Zie ook

Moeten (Dat moet nog afgesproken)

Naslagwerken

ANS (1997), p. 997-1003 of online via de E-ANS online via de E-ANS; Correct Taalgebruik (2006), p. 108; Woordenboek correct taalgebruik (2004), p. 171, 172, 116; Taalwijzer (2000); Stijlboek VRT (2003), p. 163, 113; Ik schrijf zonder fouten (1996), p. 82, 138