Vraag

Kun je met hetwelk zowel naar woorden als naar zinnen verwijzen?

Antwoord

Ja. Het archaïsche betrekkelijk voornaamwoord hetwelk kan verwijzen naar een het-woord of naar een hele zin. In de meeste gevallen is het aan te bevelen dat of wat, of vormen als waaraan, waarin, waardoor enzovoort in plaats van hetwelk te gebruiken. In sommige gevallen is het gebruik van hetwelk echter moeilijk of niet te vermijden.

Toelichting

Het zelfstandige betrekkelijk voornaamwoord hetwelk behoort tot de archaïsche taal. In de gevallen dat hetwelk zonder voorzetsel verwijst naar een het-woord, kan het altijd worden vervangen door het betrekkelijk voornaamwoord dat:

(1a) Het project, hetwelk mede wordt gefinancierd door de Nederlandse overheid,…

(1b) Het project, dat mede wordt gefinancierd door de Nederlandse overheid,…

In de gevallen waarin hetwelk naar een hele zin verwijst, kan het altijd worden vervangen door het betrekkelijk voornaamwoord wat:

(2a) De staatsgreep is verijdeld, hetwelk door niemand werd betreurd.

(2b) De staatsgreep is verijdeld, wat door niemand werd betreurd.

Wanneer hetwelk in de betrekkelijke bijzin wordt voorafgegaan door een voorzetsel, kan deze combinatie meestal worden vervangen door een voornaamwoordelijk bijwoord (waarnaar, waaraan, waarin, waardoor enzovoort):

(3a) Het verschijnsel, naar hetwelk uitgebreid onderzoek is verricht,…

(3b) Het verschijnsel, waarnaar uitgebreid onderzoek is verricht,…

Dit is uiteraard niet mogelijk na voorzetsels waarmee geen voornaamwoordelijk bijwoord kan worden gevormd (onder andere aangaande, behoudens, blijkens, gedurende, gezien, ingevolge, krachtens, namens, ondanks, sinds, tijdens, volgens, wegens). Als men een betrekkelijke bijzin wil gebruiken, kan het gebruik van hetwelk in deze gevallen niet of moeilijk vermeden worden:

(4) Het bestuur, namens hetwelk hij het woord mocht voeren. (archaïsch)

(5) Het verzoek, ingevolge hetwelk hij stappen heeft ondernomen. (archaïsch)

In de overige gevallen verdient het de voorkeur dat of wat dan wel voornaamwoordelijke bijwoorden te gebruiken.

Zie ook

Dat / wat (alles -)
Degene (voor zaken)
Hetgeen / wat
Waarzonder
Welke (de regels -)
Welke / wat voor
Welk (de rechtszaak, – proces)

Naslagwerken

ANS (1997), p. 341-342 of online via de E-ANS online via de E-ANS; Handboek Verzorgd Nederlands (1996), p. 258; Taalboek Nederlands (1997), p. 175; Taalbaak 57.3