Vraag

Wat is juist: De datum staat boven aan de brief of De datum staat bovenaan de brief?

Antwoord

Juist is De datum staat bovenaan de brief. Hetzelfde geldt voor onderaan de brief. Bovenaan en onderaan zijn hier gebruikt als voorzetsels.

Toelichting

Tussen een bijwoord en een voorzetsel komt gewoonlijk een spatie als erna een zelfstandignaamwoordgroep (zoals de kast, de fiets) volgt waarmee het voorzetsel (in, op) een geheel vormt.

(1a) De nette kleren liggen boven in de kast.

(2a) Zijn vriendin zat achter op de fiets.

(3a) De watertoren staat midden in het veld.

(4a) Leg het boek boven op de stapel.

De reden hiervoor is dat in de kast, op de fiets enzovoort voorzetselgroepen zijn, en dat het bijwoord (bijvoorbeeld boven, achter) daar een specificatie bij vormt: het bijwoord kan hier worden weggelaten zonder dat de zin ongrammaticaal wordt.

(1b) De nette kleren liggen in de kast.

(2b) Zijn vriendin zat op de fiets.

(3b) De watertoren staat in het veld.

(4b) Leg het boek op de stapel.

Volgens het hierboven beschreven principe kunnen ook de combinaties boven + aan, onder + aan, achter + aan en voor + aan los geschreven worden als het eerste deel weggelaten kan worden (zie de (a)-zinnen hieronder). Toch is in deze gevallen de schrijfwijze aan elkaar ook correct, omdat bovenaan, onderaan, achteraan en vooraan in hun geheel als voorzetsels gebruikt kunnen worden (zie de (b)-zinnen).

(5a) De vlag hangt boven aan de mast.

(5b) De vlag hangt bovenaan de mast.

(6a) Er was een defect onder aan de linkervleugel.

(6b) Er was een defect onderaan de linkervleugel.

In enkele gevallen worden bovenaan, onderaan, achteraan en vooraan altijd aan elkaar geschreven, namelijk als het eerste deel niet weggelaten kan worden. In bovenaan de brief, bijvoorbeeld, kan boven niet worden weggelaten: de datum staat aan de brief is geen goede zin. Ook in zin (7) en (8) gaat het om voorzetsels, en is de schrijfwijze in twee woorden niet correct.

(7) De nummers stonden onderaan de bladzijde.

(8) Achteraan dit dossier kunt u de bijlagen vinden.

Bijzonderheid

Bovenaan, achteraan, bovenin enzovoort kunnen ook als bijwoorden van plaats gebruikt worden; ze vormen dan op zichzelf een zinsdeel. Bijwoorden worden aan elkaar geschreven.

(9) De datum staat bovenaan.

(10) De nette kleren lagen bovenin.

(11) Zijn vriendin zat achterop.

Bijwoorden als bovenaan en achterin kunnen daarnaast ook gecombineerd worden met voorzetselgroepen als op de pagina of in de kast. Ze fungeren dan als nadere bepaling bij de plaatsbepaling die erop volgt.

(12) De datum staat bovenaan op de pagina.

(13) Het fotoalbum lag achterin in de kast.

Zie ook

Woordgroep of samenstelling? (Leidraad 6.8)

Vlakbij / vlak bij de school
Voor in (kunstgras – de tuin)

Naslagwerken

Woordenlijst (2015); Grote Van Dale (2005); Van Dale Hedendaags Nederlands (2006); Taalbaak