Vraag

Wat is juist: De respectievelijke antwoorden van de drie geïnterviewden waren bijna identiek of De respectieve antwoorden van de drie geïnterviewden waren bijna identiek?

Antwoord

Zowel respectieve als respectievelijke is juist. Respectievelijk kan als bijvoeglijk naamwoord en als bijwoord gebruikt worden, respectief alleen als bijvoeglijk naamwoord.

Toelichting

Respectievelijk is van oorsprong een bijwoord. Het is gevormd met het bijvoeglijk naamwoord respectief en het achtervoegsel -lijk. Vergelijkbare bijwoorden zijn gewoonlijk, recentelijk, bepaaldelijk et cetera. Respectievelijk betekent ‘achtereenvolgens, in dezelfde volgorde als genoemd’.

(1) Charlotte en Marieke aten respectievelijk oesters en kreeft.

(2) In Parijs en Frankfurt gingen de beurzen respectievelijk 0,7 en 0,5 procent omhoog.

(3) Martin Scorsese werd al vijf keer genomineerd in de categorie Beste Regie, voor respectievelijk ‘Raging Bull’, ‘The Last Temptation of Christ’, ‘Goodfellas’, ‘Gangs of New York’ en ‘The Aviator’.

Respectief is een bijvoeglijk naamwoord. Het gaat altijd vooraf aan een zelfstandig naamwoord. Het kan betekenen: ‘betrekking hebbend op elk van de afzonderlijke zaken of personen waarvan sprake is, voor ieder afzonderlijk’ (voorbeelden (4) en (5)) of ‘achtereenvolgens, in de genoemde volgorde’ (voorbeeld (6)). Tegenwoordig wordt ook respectievelijk als bijvoeglijk naamwoord gebruikt in die betekenissen. Dat gebruik is algemeen aanvaard. Veel taalgebruikers vinden respectievelijk als bijvoeglijk naamwoord zelfs gewoner dan respectief / respectieve.

(4) President Obama en president Chávez hebben het pad geëffend voor betere relaties tussen hun respectieve/respectievelijke landen. (‘voor ieder afzonderlijk’)

(5) Peter en Kees waren erg tevreden met hun respectieve/respectievelijke kamers. (‘voor ieder afzonderlijk’)

(6) Rapper Kanye West en r&b-ster Rihanna werden met hun respectieve/respectievelijke hits ‘Stronger’ en ‘Umbrella’ genomineerd voor de award voor ‘video van het jaar’. (‘in de genoemde volgorde’)

Het bijvoeglijk gebruik van respectief en respectievelijk is vaak vrij inhoudsloos. Alleen als de volgorde van belang is (voorbeeld (6)), voegt respectief / respectievelijk iets toe aan de betekenis van de zin. In de voorbeelden (4) en (5) kan respectieve / respectievelijke weggelaten worden, zonder dat de betekenis van de zin verandert.

Bijzonderheid

Respectievelijk kan zowel voor als achter een voorzetsel staan in gevallen als:

(7a) Lisa en Lotta gaan respectievelijk in Leiden en Groningen studeren.

(7b) Lisa en Lotta gaan in Leiden respectievelijk Groningen studeren.

Zie ook

Dagdagelijks / dagelijks
Dode / dodelijke slachtoffers
Gelukkiglijk / gelukkig
Herhaaldelijke / herhaalde
Mogelijks / mogelijk
Onverwachtse / onverwachte
Recentelijk / recent
Tevergeefse / vergeefse
Voorafgaandelijk / voorafgaand

Naslagwerken

ANS (1997), p. 394 of online via de E-ANS; Grote Van Dale (2005); Van Dale Hedendaags Nederlands (2006); Verschueren (1996); Koenen (2006); Woordenboek Correct Taalgebruik (2004), p. 231; Correct Taalgebruik (2006), p. 219; Taalwijzer (2000), p. 282; Het Witte Woordenboek Nederlands (2007); Prisma Handwoordenboek Nederlands (2009)