Vraag

Is de uitdrukking dodelijke slachtoffers correct, of moet het dode slachtoffers zijn?

Antwoord

Dodelijk heeft als betekenis ‘de dood veroorzakend’. Hoewel de slachtoffers niet ‘dodelijk’ zijn, is de combinatie dodelijke slachtoffers toch correct: het bijvoeglijk naamwoord wordt op een bijzondere manier gebruikt. Het duidt een eigenschap aan die niet rechtstreeks slaat op het bijbehorende zelfstandig naamwoord. De combinatie dode slachtoffers is ook correct, maar veel minder gebruikelijk dan dodelijke slachtoffers.

Toelichting

Sommige taalgebruikers vinden dat dodelijke slachtoffers niet correct is: het zou immers de tegenstrijdige betekenis uitdragen dat slachtoffers de dood veroorzaken. Toch wordt dodelijke slachtoffers goed gebruikt in de betekenis ‘slachtoffers van een ongeluk met dodelijke afloop’.

Het bijvoeglijk naamwoord dodelijk wordt hier op een bijzondere manier, en wel metonymisch gebruikt. Het bijvoeglijk naamwoord zegt niet – zoals gebruikelijk – iets over het bijbehorende zelfstandig naamwoord, maar deelt iets mee over iets anders; meestal gaat het daarbij om een levend wezen dat met dit bijvoeglijk naamwoord in verband kan worden gebracht.

Andere voorbeelden van deze bijzondere betekenisverhouding tussen bijvoeglijk en zelfstandig naamwoord:

benauwd weer = ‘weer waar mensen het benauwd van krijgen’

lachend antwoord = ‘antwoord waarbij men lacht’

luie stoel = ‘een stoel waarin men lui kan zitten’

geleerde verhandeling = ‘een verhandeling met een geleerde inhoud’

vallende ziekte = ‘ziekte waarbij de patiënt steeds neervalt’

staande receptie = ‘receptie waarbij de genodigden staan’

lopend buffet = ‘buffet waarbij men niet gaat zitten’

Zie ook

Respectievelijke / respectieve
Walking dinner / walkingdinner

Naslagwerken

ANS (1997), p. 389-390 of online via de E-ANS online via de E-ANS