Vraag

Wat is de juiste spelling: Peter Pancomplex of peterpancomplex?

Antwoord

Correct is: peterpancomplex. De hoofdletter van een persoonsnaam vervalt in een samenstelling als de verwijzing naar de unieke persoon of het unieke personage op de achtergrond is geraakt. Het gaat bij peterpancomplex om een soort com­plex, namelijk dat van een man die zich er­te­gen ver­zet vol­was­sen te wor­den.

Toelichting

Een samenstelling met een persoonsnaam krijgt een hoofdletter als de naam nog rechtstreeks naar de persoon of het personage in kwestie verwijst. Als een meerdelige eigennaam het eerste deel van een samenstelling is, blijft de naam onveranderd: de spatie en de hoofdletters worden gehandhaafd. Voorbeelden: een Beatlesfan (fan van de Beatles), een Elvisimitator (een imitator van Elvis), Mondriaanhype (hype rond Mondriaan), een James Bondfilm (een film met James Bond), een Robin Hoodfilm (een film over Robin Hood), een Michael Jacksonsong (een song van Michael Jackson).

Een samenstelling met een persoonsnaam wordt met een kleine letter geschreven als de naam niet meer rechtstreeks naar de persoon zelf verwijst. Het woord als geheel is dan een soortnaam. Het verband met de unieke persoon is hier verzwakt, en de samenstelling kan vaak omschreven worden als ‘een soort van …’. Een elviskuif is bijvoorbeeld een soort kuif, namelijk een vetkuif (zoals Elvis er een had). Andere voorbeelden: casanovacomplex (mannelijke verslaving aan vrouwen), chaplinsnor (snor ter breedte van de neus), salomonsoordeel (wijze beslissing in een moeilijk geschil).

Meerledige eigennamen verliezen bij zulke soortnamen beide hoofdletters en worden in de samenstelling helemaal aaneengeschreven, bijvoorbeeld: robinhoodbelasting (be­las­ting voor men­sen met een top­in­ko­men), donaldduckstem (heliumstem), antonpieckarchitectuur (enigszins kneuterige architectuur), agnèssorelsoep (soort kippenroomsoep), mickeymousecompetitie (com­pe­ti­tie waar­van het ni­veau niet veel voor­stelt), tantebetjestijl (vorm van foutieve inversie), jamesdeaneffect (ver­schijn­sel dat iemand die heel aan­trek­ke­lijk is en voor­tij­dig aan zijn eind komt, ge­mak­ke­lijk een my­the kan wor­den).

De grens is niet altijd duidelijk te trekken; soms is voor beide spellingen iets te zeggen, afhankelijk van de vraag hoe sterk de verwijzing naar de persoon in kwestie is. Vergelijk bijvoorbeeld de volgende zinnen.

(1a) Op haar 78ste heeft ze nog steeds haar typische Tina Turnersound. (gezegd over Tina Turner óf gezegd over iemand van wie de sound op Tina Turner lijkt)

(1b) Op haar 78ste heeft ze nog steeds haar typische tinaturnersound. (gezegd over iemand van wie de sound op Tina Turner lijkt)

Bijzonderheid

Samenstellingen met de naam van een uitvinder, ontdekker of wetenschapper worden in principe met een kleine letter geschreven. De directe verwijzing naar de unieke persoon is in deze vaste begrippen op de achtergrond geraakt. Enkele voorbeelden: alzheimeronderzoek, brailleschrift, coopertest, dieselmotor, steinerschool. In gelegenheidssamenstellingen met een duidelijke verwijzing naar de persoon schrijven we wel een hoofdletter, bijvoorbeeld een Braillebiografie (biografie over de persoon Braille).

Zie ook

Hoofdletter voor een eigennaam (Leidraad 16.1)
Persoonsnamen (Leidraad 16.2)
Woordgroep in samenstelling (Leidraad 6.7)

Brave Hendrik / brave Hendrik / brave hendrik (hoofdletters?)
Champions-Leaguewedstrijd / Championsleaguewedstrijd / Champions Leaguewedstrijd
Jan modaal / jan modaal / Jan Modaal (hoofdletters?)
Kerstman (hoofdletter?)
Marxisme (hoofdletter?)
Pietje precies / pietje precies / Pietje Precies / pietje-precies
rolls-royce / Rolls-Royce (de – onder de fototoestellen)
Rubensachtig / rubensachtig
Sinterklaas (hoofdletter?)
Zwarte Piet / zwarte piet / zwartepiet

Naslagwerken

Grote Van Dale (2015); Woordenlijst (2015)