Vraag

Wat is de correcte spelling: zwartepiet, zwarte piet of Zwarte Piet?

Antwoord

Als de figuur bedoeld is waarvan men kinderen doet geloven dat het de helper van Sinterklaas is, wordt Zwarte Piet als eigennaam beschouwd en met hoofdletters geschreven. Als we verwijzen naar personen die deze rol spelen, is zwarte piet met kleine letters. Het is dan een soortnaam. Soms zijn zowel hoofdletters als kleine letters verdedigbaar, omdat de interpretatie als eigennaam en als soortnaam allebei mogelijk is.

Als kaartterm, in de betekenis ‘(houder van de) schoppenboer’ is de juiste spelling zwartepiet, evenals in de uitdrukking iemand de zwartepiet toespelen.

Toelichting

Afhankelijk van de context kan Zwarte Piet / zwarte piet als eigennaam of als soortnaam opgevat worden.

In sommige contexten heeft Zwarte Piet (of het meervoud Zwarte Pieten) de waarde van eigennaam: als de figuur bedoeld is waarvan men kinderen doet geloven dat het de helper van Sinterklaas is, wordt Zwarte Piet als eigennaam beschouwd en met hoofdletters geschreven. Ook de verkorte benaming Piet kan als eigennaam opgevat worden.

(1) In de zak van Zwarte Piet zit snoepgoed voor iedereen.

(2) Sinterklaas en zijn (Zwarte) Pieten lopen ’s nachts over de daken.

(3) Sint en Piet wonen in Spanje.

Als we verwijzen naar personen die de rol van knecht spelen, kunnen we zwarte piet en piet als soortnamen opvatten. Ze worden dan met kleine letter(s) geschreven.

(4) Onze school is op zoek naar een geschikte zwarte piet voor het sinterklaasfeest.

(5) Die sint en piet zagen er heel nep uit.

Als het een voorwerp aanduidt, wordt zwarte piet klein geschreven.

(6) De kinderen hadden allemaal een sinterklaas en een zwarte piet geknutseld met gekleurd papier.

Het onderscheid tussen Zwarte Piet / zwarte piet als eigennaam of als soortnaam is in sommige gevallen vrij subtiel en vatbaar voor interpretatie. Beide schrijfwijzen zijn dan te verdedigen.

(7) Begin december zie je overal op straat Zwarte Pieten / zwarte pieten lopen.

Ook in samenstellingen is de grens tussen eigennaam en soortnaam vaak niet scherp te trekken, en is zowel de schrijfwijze met kleine letter als die met hoofdletter te verdedigen. In samenstellingen met de eigennaam Zwarte Piet blijven de spatie en de hoofdletters gehandhaafd, bijvoorbeeld: het Zwarte Pietdebat, een Zwarte Pietenmuts. In samenstellingen met als eerste deel zwarte piet, is de beginletter een kleine letter en worden verder alle woorden aan elkaar geschreven: zwartepietenpak, zwartepietenmuts. Samenstellingen met Piet en piet kunnen ook zowel groot als klein geschreven worden: bijvoorbeeld een Pietenmuts/pietenmuts, een Pietendiploma/pietendiploma. In de praktijk maakt het bij zulke samenstellingen meestal niet uit waar het eerste deel precies op slaat; het betekenisverschil is verwaarloosbaar.

In de betekenis van ‘schoppenboer’ of ‘houder van de schoppenboer’ schrijven we zwartepiet met kleine letters en in één woord. De combinatie heeft een specifieke betekenis gekregen en wordt daarom als samenstelling beschouwd. Ook in de uitdrukkingen de zwartepiet krijgen (‘als zondebok aangewezen worden’) en iemand de zwartepiet toespelen (‘als zondebok aanwijzen’) schrijven we zwartepiet klein en in één woord.

(8) Je kunt het op je gezicht aflezen als jij de zwartepiet hebt!

(9) De minister heeft weer de zwartepiet toegespeeld gekregen.

Zie ook

Samenstelling van bijvoeglijk en zelfstandig naamwoord (algemeen)
Hoofdletter voor een eigennaam (Leidraad 16.1)
Persoonsnamen (Leidraad 16.2)

Brave Hendrik / brave Hendrik / brave hendrik (hoofdletters?)
Champions-Leaguewedstrijd / Championsleaguewedstrijd / Champions Leaguewedstrijd
Jan modaal / jan modaal / Jan Modaal (hoofdletters?)
Kerstman (hoofdletter?)
Kop van Jut (hoofdletter?)
Peter Pancomplex / peterpancomplex
Pietje precies / pietje precies / Pietje Precies / pietje-precies
Sinterklaas (hoofdletter?)

Naslagwerken

Grote Van Dale (2015); Koenen (2006); Prisma Handwoordenboek Nederlands (2014); Woordenlijst (2015); Spellingwijzer Onze Taal (2015)