Vraag

Moet men een koppelteken zetten in samenstellingen van drie delen, zoals grote(-)stedenbeleid?

Antwoord

Makkelijk leesbare driedelige samenstellingen schrijven we aaneen zonder koppelteken: driesterrenhotel, bejaardenhuisdirecteur, studentenadviesbureau, nulurencontract, grotestedenbeleid.

Toelichting

Samenstellingen worden over het algemeen aaneengeschreven, bijvoorbeeld: tuinstoel, ziekenverzorging, bedrijfswagen. Die regel van aaneenschrijven geldt ook voor samenstellingen van drie (of meer) delen. Vaak gaat het om samenstellingen waar een woordgroep deel van uitmaakt, bijvoorbeeld hogesnelheidstrein (de woordgroep hoge snelheid wordt in de samenstelling aaneengeschreven), lagelonenlanden, nepopenhaard, vijftigeurobiljet.

Als er in samenstellingen sprake is van klinkerbotsing, moeten we een koppelteken schrijven tussen de botsende klinkers. Dat geldt ook voor drie- of meerdelige samenstellingen: milieu-inspectieverslag, café-eigenaarsvereniging, ski-instructeurdiploma enzovoort.

Daarnaast geven de spellingregels de taalgebruiker ook de vrijheid om een koppelteken te zetten als de structuur van de samenstelling onoverzichtelijk is. Een streepje maakt bijvoorbeeld het verschil in betekenis tussen basiswoorden-boek en basis-woordenboek duidelijk. Een koppelteken wordt echter niet aangeraden bij elke lange samenstelling, maar alleen waar het de leesbaarheid ten goede komt.

Wanneer is het gebruik van een koppelteken dan wel aan te raden? Over het algemeen geldt: hoe langer het samengestelde woord, hoe meer een koppelteken voor de hand ligt. Zo maakt het streepje de opbouw van sociale-verzekeringswetten overzichtelijker. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor de uit vier delen bestaande samenstelling hogedruk-gasslang.

Ook de frequentie waarin het woord voorkomt speelt een rol: regelmatig gebruikte woorden als hogesnelheidslijn en grotestedenbeleid zijn zonder koppelteken goed te lezen, maar in minder gebruikelijke samenstellingen (late-nachtdienst) draagt het koppelteken bij aan een duidelijk woordbeeld.

Overigens is er ook een andere mogelijkheid om (erg) lange samenstellingen beter leesbaar te maken. Een samenstelling als arbeidsongeschiktheidspensioengrondslag kan ook omschreven worden als pensioengrondslag bij arbeidsongeschiktheid.

Bijzonderheid

In sommige gevallen komt een spatie na het eerste woord. Er is dan geen sprake van een driedelige samenstelling met een woordgroep als eerste lid, maar van een bijvoeglijk naamwoord en een tweedelige samenstelling. Voorbeeld: een lange afstandsloper is een afstandsloper die groot van stuk is. In de aaneengeschreven variant, langeafstandsloper, slaat lange op afstand, niet op afstandsloper.

Zie ook

Woordgroep in samenstelling (Leidraad 6.7)
Aaneenschrijven: drieledige samenstelling of woordgroep? (algemeen)

Champions-Leaguewedstrijd / Championsleaguewedstrijd / Champions Leaguewedstrijd
Doe(-)het(-)zelf(-)zaak
Ex-politieke gevangene / ex-politiekegevangene
Iersesetterpup (hoofdletter?)
Nederlandsetaalunie / Nederlandse-taalunie / Nederlandse-Taalunie/ Nederlandse taalunie / Nederlandse Taalunie
Socialewoningbouw / sociale woningbouw
Tammekastanjeboom / tamme kastanjeboom
Vice algemeen secretaris / vicealgemeensecretaris

Naslagwerken

Woordenlijst (2015)