1. Inleiding Top

De aanwijzende voornaamwoorden dit en dat verwijzen naar enkelvoudige het-woorden; deze en die naar enkelvoudige de-woorden en meervoudige woorden. Dit en dat kunnen ook naar een hele zin verwijzen.

Dit, dat, deze en die kunnen zelfstandig gebruikt worden (bijvoorbeeld Dit is echt een probleem), of in combinatie met een zelfstandig naamwoord (bijvoorbeeld Deze bloemen zijn al verwelkt).

In deze tekst worden de verwijzingsmogelijkheden van dit en dat en deze en die toegelicht. We hebben het hier hoofdzakelijk over het gebruik in geschreven taal.

2. Contrasteren Top

Dit en dat en deze en die worden vaak in één zin, of in twee opeenvolgende zinnen gebruikt om twee (groepen) personen of zaken tegenover elkaar te stellen. Bij contrasterend gebruik wijzen dit en deze een persoon of zaak aan die dichtbij is, terwijl die en dat een persoon of zaak aanwijzen die verderaf is.

(1) Dit pand wordt afgebroken, terwijl dat huis op de monumentenlijst is geplaatst.

(2) Deze kleren ga ik zeker wegdoen. Maar die daar mogen toch nog even in de kast blijven.

3. Terugwijzen en vooruitwijzen Top

Dit, dat, deze en die kunnen ook gebruikt worden om terug te wijzen of vooruit te wijzen.

Terugwijzen

Om terug te wijzen naar een woord dat eerder genoemd is of naar een vorige zin, is het aan te bevelen om in een tekst zo veel mogelijk die en dat te gebruiken. In spreektaal gebruiken we immers meestal ook spontaan die en dat om terug te wijzen. Terugwijzen met dit en deze is niet fout, maar het is nogal nadrukkelijk en typisch voor geschreven taal, zeker als deze en dit aan het begin van de zin staan en zelfstandig gebruikt zijn. Er is wel een verschil tussen België en Nederland: in Nederland is het in teksten gewoner om met dit en deze te verwijzen dan in België.

(3a) Het regent al de hele dag. Dat was niet voorspeld.

(3b) Het regent al de hele dag. Dit was niet voorspeld.

(4a) Uw baby heeft eiwitten nodig voor groei en ontwikkeling. Die kunnen niet zomaar weggelaten worden uit de voeding.

(4b) Uw baby heeft eiwitten nodig voor groei en ontwikkeling. Deze kunnen niet zomaar weggelaten worden uit de voeding.

(5a) Er kunnen tegenwoordig ook pacemakers bij huisdieren worden geplaatst. Vooral in Amerika, Japan en Italië wordt die techniek steeds vaker gebruikt.

(5b) Er kunnen tegenwoordig ook pacemakers bij huisdieren worden geplaatst. Vooral in Amerika, Japan en Italië wordt deze techniek steeds vaker gebruikt.

Die en dat verwijzen minder nadrukkelijk. Daarom kan in plaats van die of dat ook vaak een bepaald lidwoord of een persoonlijk voornaamwoord gebruikt worden.

(6a) – ‘Heb je het nieuwe boek van Dan Brown gelezen?’ – ‘Nee, ik heb dat boek nog niet gelezen.’

(6b) – ‘Heb je het nieuwe boek van Dan Brown gelezen?’ – ‘Nee, ik heb het boek nog niet gelezen.’

(7a) Hij heeft blijkbaar een nieuwe vriendin, maar die heb ik nog niet ontmoet.

(7b) Hij heeft blijkbaar een nieuwe vriendin, maar ik heb haar nog niet ontmoet.

Vooruitwijzen

Om vooruit te verwijzen en nieuwe informatie te introduceren, gebruiken we dit en deze.

(7) Dan wel nog even dit: jullie hoeven geen rekening meer te houden met onze eerdere opmerkingen.

(8) We gaan mee onder deze voorwaarde: dat er genoeg voorzieningen zijn voor de kinderen.

Zie ook

Taal en gender: verwijswoorden voor vrouwen, mannen en non-binaire personen (algemeen)
Verwijzingsproblemen met voornaamwoorden van de derde persoon enkelvoud (algemeen)
Woordgeslacht (algemeen)

Hogergenoemd / bovengenoemd / eerdergenoemd / hierboven genoemd
Het / zij is de buurvrouw

Naslagwerken

ANS (1997), p. 303-309 of online via de E-ANS online via de E-ANS; Schrijfwijzer (2012), p. 286; Stijlboek VRT (2003), p. 71