Vraag

Is het deze keer en deze maal of dit keer en ditmaal?

Antwoord

Het kan beide; naast ditmaal is deze maal mogelijk en naast deze keer is dit keer in gebruik gekomen.

Toelichting

Keer is eigenlijk een de-woord: het is de laatste keer en niet het is het laatste keer. Bij een de-woord hoort het aanwijzend voornaamwoord deze. In de betekenis ‘maal’ is naast deze keer echter ook dit keer mogelijk: keer wordt dan gecombineerd met het aanwijzend voornaamwoord dit, dat eigenlijk bij het-woorden hoort. Dit geldt echter niet voor het aanwijzend voornaamwoord die/dat: die keer kan wel, maar dat keer niet.

Als keer wordt bepaald door een telwoord of een bijvoeglijk naamwoord, kan het woord alleen worden gecombineerd met het lidwoord de of het aanwijzend voornaamwoord die of deze (de/die/deze ene, eerste, derde, laatste, zoveelste keer). Hieronder zijn de verschillende combinatiemogelijkheden in schema gebracht:

Maal (’tijdstip’) is oorspronkelijk een het-woord, maar komt al eeuwenlang ook als de-woord voor. Naast ditmaal komt ook wel deze maal voor (vooral in de combinatie voor deze maal). Als maal wordt bepaald door een telwoord of een bijvoeglijk naamwoord, kan het net als keer alleen worden gecombineerd met het lidwoord de of het aanwijzend voornaamwoord die of deze (de/die/deze eerste, derde, laatste, zoveelste maal).

Ditmaal wordt overigens ook wel los geschreven (dit maal), maar dat is minder gebruikelijk en niet aan te bevelen. Merkwaardigerwijs is die maal noch dat maal mogelijk; dat maal in de betekenis ‘die keer’ is verouderd. Ter verduidelijking volgt ook hieronder een schema:

Zie ook

Dit / dat, deze / die (algemeen)
Woordgeslacht (algemeen)

Die / dat (geen haar op mijn hoofd – daaraan denkt)