Vraag

Op welke plaatsen in de zin kan het woord bijvoorbeeld staan?

Antwoord

Bijvoorbeeld kan op diverse plaatsen in een zin staan, maar niet als zelfstandig woord op de eerste zinsplaats.

Toelichting

Het woord bijvoorbeeld kan in een zin gebruikt worden als bepaling bij een of meer andere woorden. Dat gedeelte van de zin waar het direct betrekking op heeft, noemt men het bereik van bijvoorbeeld. In gesproken taal wordt het bereik gekenmerkt door een accent. Voorbeelden:

(1a) Je kunt me bijvoorbeeld een bríéf sturen. (bijvoorbeeld hoort bij een brief)

(2a) De benodigde informatie is bijvoorbeeld op téletekst te vinden. (bijvoorbeeld hoort bij op teletekst)

(3a) We zouden bijvoorbeeld mórgen kunnen beginnen. (bijvoorbeeld hoort bij morgen)

Het gebruik van bijvoorbeeld impliceert dat er ook andere mogelijkheden zijn: in (1a) bijvoorbeeld een fax of een e-mailbericht in plaats van een brief, in (2a) in de krant, op het internet enzovoort in plaats van op teletekst, in (3a) overmorgen, volgende week enzovoort in plaats van morgen.

De meest voor de hand liggende plaats van bijvoorbeeld is die vlak bij zijn bereik. Dat kan ervoor zijn, zoals in de voorbeelden (1a) t/m (3a), maar soms ook erachter, zoals in:

(3b) We zouden mórgen bijvoorbeeld kunnen beginnen.

Doordat het accent aangeeft waar bijvoorbeeld precies betrekking op heeft, kan de bepaling ook verder van haar bereik vandaan staan. Dat is het geval in de volgende zinnen, waar bijvoorbeeld op de laatste zinsplaats staat:

(1b) Je kunt me een bríéf sturen bijvoorbeeld.

(2b) De benodigde informatie is op téletekst te vinden bijvoorbeeld.

(3c) We zouden mórgen kunnen beginnen bijvoorbeeld.

Een ander voorbeeld is:

(4) De maatregel is bijvoorbeeld van kracht in de volgende situáties. (bijvoorbeeld hoort bij in de volgende situaties)

Bijvoorbeeld kan alleen niet los op de eerste zinsplaats voorkomen, bijvoorbeeld:

(3d) Bijvoorbeeld zouden we mórgen kunnen beginnen. (uitgesloten)

Die mogelijkheid bestaat wel als bijvoorbeeld vergezeld gaat van zijn bereik, bijvoorbeeld:

(3e) Bijvoorbeeld mórgen zouden we kunnen beginnen.

(3f) Mórgen bijvoorbeeld zouden we kunnen beginnen.

(3g) Ján bijvoorbeeld weet daar alles van.

Bijzonderheid

In mondeling, vooral informeel taalgebruik wordt bijvoorbeeld soms gebruikt als zin (dat wil zeggen als reactie op een uiting van een gesprekspartner), bijvoorbeeld:

A: We kunnen misschien het beste via Tiel omrijden.

B: Bijvoorbeeld.

Zie ook

Bij voorbeeld / bijvoorbeeld
Bijvoorbeeld (plaatsingsmogelijkheden ten opzichte van het voorzetsel)

Naslagwerken

ANS (1997), p. 925-926 of online via de E-ANS online via de E-ANS