1. Inleiding
2. Enkele aanhalingstekens
    a. Citaten
    b. Bijzonder woordgebruik: nieuw woord, onbekend woord, ironisch taalgebruik enzovoort
    c. Zelfnoemfunctie
    d. Betekenisomschrijving
    e. Spreuken, motto’s, thema’s
    f. Titels
3. Dubbele aanhalingstekens
4. Geen aanhalingstekens

1. Inleiding Top

Aanhalingstekens worden gebruikt om een of meer woorden of zinnen voor de lezer te markeren. Er zijn twee soorten aanhalingstekens: enkele en dubbele.

(1) “Dit zijn dubbele aanhalingstekens”, zei hij.

(2) Aanhalingstekens worden ‘geopend’ en ‘gesloten’, zoals dat heet.

Er bestaan geen vaste regels die voorschrijven wanneer er enkele of dubbele aanhalingstekens worden gebruikt. Veel redacties en organisaties hebben eigen huisstijlregels, waarin het gebruik van de aanhalingstekens is vastgelegd. Toch zijn er wel enkele tendensen en breed geaccepteerde gebruiken. Die worden hieronder beschreven.

Enkele aanhalingstekens worden het meest gebruikt. Ze hebben verschillende functies: ze kunnen onder andere citaten weergeven, ironie aangeven en woorden in zelfnoemfunctie markeren.

Dubbele aanhalingstekens worden vrijwel alleen gebruikt om citaten weer te geven.

2. Enkele aanhalingstekens Top

a. Citaten Top

Enkele aanhalingstekens kunnen een citaat markeren: een uitspraak van iemand of een tekst die letterlijk is overgenomen uit een andere bron.

(3) De voorzitter begon met een welgemeend ‘Gelukkig nieuwjaar!’

(4a) De laatste zin van de roman De avonden luidt: ‘Hij strekte zich uit en viel in een diepe slaap.’

Voor die functie worden ook vaak dubbele aanhalingstekens gebruikt; zie verderop.

Een onecht of gefingeerd citaat, dat dus niet werkelijk uitgesproken is maar bijvoorbeeld iemand in de mond wordt gelegd, wordt vaak gemarkeerd met enkele aanhalingstekens.

(5a) Veel mensen zeggen dan direct: ‘Ik geef niet aan goede doelen.’

De aanhalingstekens kunnen in zulke gevallen ook weggelaten worden.

(5b) Veel mensen zeggen dan direct: ik geef niet aan goede doelen.

b. Bijzonder woordgebruik: nieuw woord, onbekend woord, ironisch taalgebruik enzovoort Top

Als een woord of term mogelijk onbekend is of op een bepaalde manier afwijkt van het normale gebruik, dan wordt het gemarkeerd met enkele aanhalingstekens. In het geval van nieuwe termen kunnen ze in plaats daarvan ook gecursiveerd worden.

(6) De neiging om alleen informatie te accepteren die iemands eigen standpunten versterkt, wordt ook wel ‘confirmation bias’ genoemd.

(7) Wat een interessante ‘feiten’ verkondigt die man.

Na een woord als zogenoemd, zogenaamd of zogeheten worden de aanhalingstekens gewoonlijk achterwege gelaten.

(8) In deze zin is sprake van een zogeheten tangconstructie.

Woorden uit een andere taal of dialect worden niet standaard tussen aanhalingstekens gezet of gecursiveerd. Alleen wanneer een anderstalig woord nieuw of onbekend is, kan het de eerste keer in een tekst met aanhalingstekens of cursivering gemarkeerd worden.

In onlineteksten wordt soms de voorkeur gegeven aan aanhalingstekens boven cursiveren omdat dat beter leesbaar is.

c. Zelfnoemfunctie Top

Een bijzondere vorm van woordgebruik is als een woord of (deel van een) zin naar zichzelf verwijst. Dat heet de zelfnoemfunctie. Zo’n woord of zin wordt gecursiveerd of tussen enkele aanhalingstekens gezet.

(9a) ‘Prachtsymboliek’ bevat vijftien verschillende letters.

(9b) Prachtsymboliek bevat vijftien verschillende letters.

(10) ‘Zorg goed voor je kinderen’ is een zin met een voorzetselvoorwerp.

d. Betekenisomschrijving Top

Ook betekenissen van woorden en zinnen worden in lopende zinnen doorgaans met enkele aanhalingstekens gemarkeerd.

(11) Famke is Fries voor ‘meisje’.

(12) Allochtoon betekent letterlijk ‘uit een ander land’.

e. Spreuken, motto’s, thema’s en dergelijke Top

Soms worden ook spreuken, motto’s, thema’s en dergelijke gemarkeerd met enkele aanhalingstekens. Het advies is om dat alleen te doen als zo’n (deel van een) zin anders niet herkenbaar genoeg is, dus als zo’n element duidelijk gepresenteerd of begrensd moet worden (omdat het bijvoorbeeld nieuw of niet zo bekend is, of de zin anders lastig leesbaar is) en er geen andere markering of begrenzing is (zoals een dubbele punt of een komma).

(13) Wie ‘leven en laten leven’ hoog in het vaandel heeft, zal minder vaak conflicten hebben.

(14) Het is een houding die veel conflicten voorkomt: leven en laten leven.

f. Titels Top

Titels van publicaties, zoals boeken, tijdschriften en muziekalbums, worden doorgaans gecursiveerd. Onderdelen daarvan, bijvoorbeeld artikelen, hoofdstukken, gedichten of muziekstukken, staan gewoonlijk tussen enkele aanhalingstekens.

(15) Het gedicht ‘Ligstoel’ van Herman De Coninck verscheen in de bundel De lenige liefde uit 1969.

(16) Het album Thriller van Michael Jackson werd meer dan 100 miljoen keer verkocht.

Aanhalingstekens en cursivering bij titels

Namen van campagnes, festivals en evenementen zijn vaak herkenbaar aan hun hoofdletter. Het advies is om ze alleen tussen enkele aanhalingstekens te zetten als de naam anders niet herkenbaar genoeg is in de zin en er geen andere markering of begrenzing is (zoals een dubbele punt of een komma).

(17a) Veel gemeenten vinden Heerlijk Helder een goed initiatief.

(17b) Veel gemeenten vinden ‘direct duidelijk’ een goed initiatief.

In onlineteksten wordt bij titels soms de voorkeur gegeven aan aanhalingstekens boven cursiveren, omdat dat beter leesbaar is.

3. Dubbele aanhalingstekens Top

Dubbele aanhalingstekens markeren gewoonlijk een citaat, al is het tegenwoordig ook gebruikelijk om enkele aanhalingstekens te gebruiken. In andere functies waarin aanhalingstekens gebruikt worden, zijn dubbele aanhalingstekens af te raden; dan worden enkele gebruikt (zie hierboven).

(4b) De laatste zin van de roman De avonden luidt: “Hij strekte zich uit en viel in een diepe slaap.”

Een citaat binnen een citaat wordt meestal met afwijkende aanhalingstekens gemarkeerd: enkele als het hele citaat tussen dubbele staat, of andersom.

(18) De leerkracht vroeg aan haar leerlingen: “Zeg, wie hoorde ik daar ‘Onzin!’ roepen?”

Dubbele of enkele aanhalingstekens bij een citaat

4. Geen aanhalingstekens Top

Aanhalingstekens worden niet gebruikt rond gedachten.

(19) Bij de eerste aanblik dacht ze: in dit huis wil ik wonen.

Aardrijkskundige namen en eigennamen van personen, straten, bedrijven en dergelijke staan niet tussen aanhalingstekens.

(20) Vanaf camping De Dageraad in Veerle is het vijf minuten fietsen naar restaurant Veldzicht.

Zie ook

Aanhalingstekens en cursivering bij titels
Dubbele of enkele aanhalingstekens bij een citaat
Punt of komma bij onderbroken citaat
Volgorde komma – aanhalingsteken
Volgorde punt – aanhalingsteken
Volgorde uitroepteken, vraagteken – aanhalingsteken

Naslagwerken

Leestekens (2016), p.98-105; Schrijfwijzer (2012), p. 486-495; Vraagbaak Nederlands (2011), p. 162; Van Dale Taalhandboek Nederlands (2011), p. 436-443; Taalboek Nederlands (2011), p. 384-389