Vraag

Welke formulering is correct als je wilt aangeven dat de Rode Duivels een geduchte tegenstander zijn: De Rode Duivels zijn een niet te overschatten tegenstander of De Rode Duivels zijn een niet te onderschatten tegenstander?

Antwoord

Beide formuleringen zijn correct, maar het gebruikelijkst is: De Rode Duivels zijn een niet te onderschatten tegenstander.

Toelichting

Zowel een niet te overschatten tegenstander als een niet te onderschatten tegenstander kan op twee manieren worden geïnterpreteerd: positief (de tegenstander is sterk) of negatief (de tegenstander is zwak). In beide gevallen is de positieve interpretatie het gewoonst, en een niet te onderschatten tegenstander is dan de gebruikelijkste formulering.

Een niet te onderschatten tegenstander kan in theorie op twee manieren worden geïnterpreteerd. Gewoonlijk wordt de formulering gelezen als: ‘de tegenstander moet/mag niet onderschat worden’, met als achterliggende gedachte dat het een tegenstander is om rekening mee te houden: hij mag niet onderschat worden, want het niveau is hoog. Maar de formulering is ook te lezen als ‘de tegenstander kan niet onderschat worden’, met als achterliggende gedachte dat de tegenstander een erg laag niveau heeft: het niveau is zó laag dat onderschatten, iemand nóg lager schatten, gewoonweg niet mogelijk is.

(1a) Hij is een niet te onderschatten tegenstander.

(1b) Hij moet/mag niet onderschat worden. (positief)

(1c) Hij kan niet onderschat worden. (negatief)

In de praktijk wordt de formulering bijna altijd positief, zoals in (1b) opgevat. Ook in de volgende zinnen wordt in de praktijk uitgegaan van een positieve of invloedrijke betekenis: iets moet niet te laag ingeschat worden.

(2a) Als stagiair heb je voor het bedrijf een niet te onderschatten rol.

(3a) De immigratiestroom is een niet te onderschatten probleem.

(4a) De föhnwind is een bekend en niet te onderschatten weersverschijnsel in de bergen.

De variant niet te overschatten kan ook zowel positief als negatief geïnterpreteerd worden en zowel met kunnen als met moeten/mogen omschreven worden.

(5a) Hij is een niet te overschatten tegenstander.

(5b) Hij kan niet overschat worden. (positief)

(5c) Hij moet/mag niet overschat worden. (negatief)

In dit geval ligt de omschrijving met kan het meest voor de hand. Daardoor heeft niet te overschatten dezelfde positieve/invloedrijke betekenis als niet te onderschatten: een niet te overschatten tegenstander is een tegenstander die zó goed is dat overschatten gewoonweg niet mogelijk is; de tegenstander is het summum. De b-zinnen hierna hebben dus eenzelfde betekenis als de a-zinnen.

(2b) Als stagiair heb je voor het bedrijf een niet te overschatten rol.

(3b) De immigratiestroom is een niet te overschatten probleem.

(4b) De föhnwind is een bekend en niet te overschatten weerverschijnsel in de bergen.

Dat er bij niet te onderschatten en niet te overschatten twee interpretaties mogelijk zijn, is uitzonderlijk. Bij de meeste formuleringen met te en een infinitief is alleen de interpretatie met kunnen mogelijk.

(6a) Vanwege de niet te voorziene consequenties werd van het besluit afgezien.

(6b) Vanwege de consequenties die niet voorzien konden worden, werd van het besluit afgezien.

(7a) Het verhaal was niet te volgen.

(7b) Het verhaal kon niet gevolgd worden.

Soms dringt zich juist de interpretatie met moeten op.

(8a) Het gedrag van de relschoppers is af te keuren.

(8b) Het gedrag van de relschoppers moet afgekeurd worden.

Zie ook

Niet in het minst / niet het minst
Niet ondenkbeeldig / niet denkbeeldig / niet ondenkbaar
Niets is minder waar

Naslagwerken

Grote Van Dale (2015); ANS (1997), p. 841 of online via de E-ANS online via de E-ANS; Schrijfwijzer (2012), p. 332