Vraag

Is niet ondenkbeeldig juist in deze zin, als bedoeld wordt dat het goed mogelijk is dat Linda ontslagen wordt: Door haar vreemde gedrag is het niet ondenkbeeldig dat Linda binnenkort ontslagen wordt?

Antwoord

Letterlijk betekent niet ondenkbeeldig ‘irreëel’, maar het wordt vaak in de tegenovergestelde betekenis (namelijk ‘reëel, mogelijk’) gebruikt. Het is onduidelijk of dat gebruik van niet ondenkbeeldig als correct kan worden beschouwd.

Correct is in ieder geval: Door haar vreemde gedrag is het niet denkbeeldig dat Linda binnenkort ontslagen wordt, of: Door haar vreemde gedrag is het niet ondenkbaar dat Linda binnenkort ontslagen wordt.

Toelichting

Niet ondenkbeeldig betekent letterlijk: ‘irreëel’. Er zitten namelijk drie ontkenningen in: niet alleen (1) niet en (2) on-, maar ook (3) het woord denkbeeldig zelf. Dat betekent namelijk ‘niet werkelijk bestaand’.

De moeilijk te begrijpen driedubbele ontkenning heeft ertoe geleid dat niet ondenkbeeldig in de praktijk ook in de tegenovergestelde betekenis ‘reëel’ wordt gebruikt. Uit de context blijkt gewoonlijk wat er bedoeld is, maar omdat er letterlijk genomen het tegenovergestelde staat, is dit gebruik voor sommige taalgebruikers niet aanvaardbaar. Het is daarom niet duidelijk of niet ondenkbeeldig als correct kan worden beschouwd in de betekenis ‘reëel, mogelijk’.

Om aan te geven dat iets tot de reële mogelijkheden behoort, hoeft denkbeeldig maar één keer ontkend te worden: iets is niet denkbeeldig. Een andere mogelijke formulering is niet ondenkbaar (dat betekent hetzelfde als denkbaar, oftewel ‘(best) mogelijk’, ‘waarschijnlijk’).

(1a) Door haar vreemde gedrag is het niet denkbeeldig dat Linda binnenkort ontslagen wordt.

(1b) Door haar vreemde gedrag is het niet ondenkbaar dat Linda binnenkort ontslagen wordt.

(2a) Nu de rente al zo laag gezakt is, is een negatieve rente niet denkbeeldig.

(2b) Nu de rente al zo laag gezakt is, is een negatieve rente niet ondenkbaar.

Die zinnen betekenen dus: ‘Het is best mogelijk dat Linda binnenkort ontslagen wordt’ en ‘Een negatieve rente is goed mogelijk.’

Zie ook

Niet dan nadat
Niet in het minst / niet het minst
Niets is minder waar
Nooit geen (ik maak – fouten)
Onafgezien van / afgezien van
Overschatten / onderschatten (niet te -)

Naslagwerken

Schrijfwijzer (2012), p. 330; Van Dale Taalhandboek Nederlands (2011), p. 70; Vraagbaak Nederlands (2011), p. 199