Vraag

Wat is de juiste uitspraak: een [luuksə] hotel of een [luuks] hotel?

Antwoord

In gesproken taal wordt in Nederland gewoonlijk [luuks] gebruikt, in België [luuksə]. In geschreven taal is de gangbare vorm luxe.

Toelichting

Het Franse leenwoord luxe wordt in het Nederlands ook gebruikt als bijvoeglijk naamwoord (in het Frans is het een zelfstandig naamwoord). In deze kwestie dient een onderscheid gemaakt te worden tussen gesproken en geschreven taal.

Sommige uit het Frans afkomstige bijvoeglijke naamwoorden die op een toonloze e (een zogeheten sjwa) eindigen, worden, althans in Nederland, normaliter zonder slotklinker uitgesproken. Dat geldt voor die gevallen waarin oorspronkelijk Nederlandse bijvoeglijke naamwoorden een onverbogen vorm hebben. Het gaat in de praktijk om bête [bèt] (bijvoorbeeld Doe niet zo bêt(e), net als Doe niet zo dom), frêle (bijvoorbeeld een frêle [frèl] jongetje, net als een teer jongetje), louche (bijvoorbeeld een louche [loesj] zaakje, net als een verdacht zaakje). Luxe, dat in het Frans geen bijvoeglijk, maar een zelfstandig naamwoord is, sluit zich bij deze reeks aan: een luxe [luuks] hotel (net als een goed hotel), Dat is wel erg luxe [luuks] (net als Dat is wel erg fraai).

In België daarentegen worden deze bijvoeglijke naamwoorden gewoonlijk wel met een toonloze e aan het eind uitgesproken. Een uitzondering vormt stupide, dat wel zonder e uitgesproken wordt (bijvoorbeeld Dat vind ik behoorlijk stupide [stuupiet], net als Dat vind ik behoorlijk stom). In dit geval is die uitspraak in Nederland juist niet gebruikelijk.

In gevallen waarin oorspronkelijk Nederlandse bijvoeglijke naamwoorden een verbogen vorm krijgen, wordt van bête enzovoort natuurlijk wel gewoon de vorm met sjwa gebruikt, bijvoorbeeld domme/bête [bètə] opmerkingen, goede/luxe [luuksə] hotels enzovoort

In geschreven taal wordt in alle gevallen de vorm met e aan het eind gebruikt. Alleen Van Dale (2005) neemt behalve luxe (als bijvoeglijk naamwoord) ook de vorm lux op, en bovendien als apart lemma. Daarmee lijkt gesuggereerd te worden dat van het daarbij gegeven voorbeeld hij leidt een lux(e) leventje twee geschreven varianten mogelijk zijn. Met deze opvatting van Van Dale zijn wij het niet eens.

Bijzonderheid

De combinatie van luxe en een zelfstandig naamwoord wordt in de praktijk in een aantal gevallen als een samenstelling opgevat, wat blijkt uit het aan elkaar schrijven of het gebruik van een koppelteken. De Woordenlijst vermeldt luxehotel naast luxeappartement, luxeartikel, luxeauto, luxebroodje, luxe-editie, luxegoederen, luxehut, luxe-industrie en luxeleven.

Zie ook

Weergave van uitspraak (algemeen)

Goed(e) nota nemen van iets
Hele / heel (een – mooie film)
Luxe / luxueuze woonkeuken

Naslagwerken

ANS (1997), p. 400 of online via de E-ANS online via de E-ANS; Grote Van Dale (2005); Woordenlijst (2015)