1. Algemeen principe Top

Afkortingen die als zelfstandig naamwoord gebruikt worden, kunnen een lidwoord krijgen. Het woordgeslacht van een afkorting wordt in principe bepaald door het geslacht van het zelfstandig naamwoord dat de kern vormt. Btw bijvoorbeeld staat voor belasting over de toegevoegde waarde. Het is dus de btw, vanwege de belasting. Volgens hetzelfde principe is het het OM, vanwege het ministerie, het OCMW, vanwege het centrum en de NAVO, vanwege de (verdrags)organisatie. En het cv (‘het curriculum vitae’) staat tegenover de cv (‘de centrale verwarming’ of ‘de commanditaire/coöperatieve vennootschap’).

Dit uitgangspunt geldt zowel voor initiaalwoorden (afkortingen die letter voor letter worden uitgesproken, zoals btw en OM) als voor letterwoorden (afkortingen die als een woord worden gelezen, zoals havo en NAVO).

2. Uitzonderingen Top

Soms wijkt het geslacht van de afkorting af van dat van het zelfstandig naamwoord dat (oorspronkelijk) de kern is. Dat komt vermoedelijk doordat men zich niet meer zo bewust is van het geslacht van het kernwoord: de afkorting wordt vooral een begrip op zich en heeft een eigen lidwoord, los van de woorden waar de letters eigenlijk voor staan. Voorbeelden zijn wc, pin en havo.

Het is de wc, ondanks het watercloset, mogelijk doordat wc rechtstreeks uit het Engels is overgenomen als afkorting, zonder de expliciete gedachte aan het het-woord (water)closet. Pin kan behalve met het (het lidwoord dat hoort bij ‘persoonlijk identificatienummer’) ook worden gecombineerd met de; dat is zelfs veel gebruikelijker.

Modem (de / het -)

Ook de woorden havo (afkorting van ‘hoger algemeen voortgezet onderwijs’) en vmbo (‘voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs’) kunnen zowel met de als met het worden gecombineerd. Met de keuze van het lidwoord wordt bij deze gevallen een betekenisverschil uitgedrukt. Gaat het bijvoorbeeld bij havo om een school (of afdeling binnen een school) die onderwijs op havoniveau aanbiedt, dan is de havo juist (ondanks ‘het onderwijs’); voor het type onderwijs zijn de havo en het havo beide juist.

Havo (het / de)

3. Afkortingen uit andere talen Top

Bij afkortingen die uit een vreemde taal overgenomen zijn, wordt het geslacht meestal bepaald door het erop lijkende Nederlandse zelfstandig naamwoord, als dat er is.

Voorbeelden:

– het ISBN (‘International Standard Book Number’), vanwege het nummer;

– de tgv (’train à grande vitesse’), vanwege de trein;

– de NATO (‘North Atlantic Treaty Organization’), vanwege de organisatie;

– de PS (‘Parti Socialiste’), de SPD (‘Sozialdemokratische Partei Deutschlands’), vanwege de partij;

– de CDU (‘Christlich Demokratische Union’), de UEFA (‘Union of European Football Associations’ / ‘Union Européenne de Football Association’), vanwege de unie;

– het ANC (‘African National Congress’), vanwege het congres.

De of het bij Engelse leenwoorden (algemeen)

Ook hier zijn er uitzonderingen, zoals de FBI (‘Federal Bureau of Investigation’), ondanks het bureau.

Is er geen vergelijkbaar Nederlands zelfstandig naamwoord, dan krijgt een anderstalige afkorting meestal het lidwoord de: de ZDF (‘Zweites Deutsches Fernsehen’).

Zie ook

Woordgeslacht (algemeen)

Naslagwerken

Woordenlijst (2015); Grote Van Dale (2015); ANS (1997), p. 150-151 of online via de E-ANSonline via de E-ANS