Vraag

Is uurwerk een correct synoniem van horloge?

Antwoord

Uurwerk wordt in de standaardtaal in België gebruikt als synoniem van (pols)horloge. Het is onduidelijk of uurwerk in die betekenis ook in Nederland tot de standaardtaal gerekend kan worden. Standaardtaal in het hele taalgebied is horloge of polshorloge.

Toelichting

Uurwerk is standaardtaal in het hele taalgebied in de betekenis ‘raderwerk van een klok’. In Nederland wordt het woord het vaakst in deze betekenis gebruikt.

(1) Mijn klok staat stil, waarschijnlijk is het uurwerk defect.

Uurwerk kan in de standaardtaal ook als synoniem van klok gebruikt worden. Het gaat dan om een tijdaanwijzer in algemene betekenis, of om een grote tijdaanwijzer, bijvoorbeeld op een klokkentoren. In België is uurwerk in die betekenissen gebruikelijker dan in Nederland. Daar is uurwerk voor veel mensen een wat ouderwets, vaktalig woord.

(2a) Een pendule is een type uurwerk met een slinger.

(2b) Een pendule is een type klok met een slinger.

(3a) Sinds vrijdag staat het uurwerk van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal stil op tien voor tien.

(3b) Sinds vrijdag staat de klok van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal stil op tien voor tien.

In België wordt uurwerk daarnaast vaak gebruikt als synoniem van (pols)horloge. Uurwerk is in die betekenis standaardtaal in België. Ook in Nederland komt uurwerk voor in de betekenis ‘(pols)horloge’. Toch is er een niet te verwaarlozen groep taalgebruikers die het woord in die betekenis afkeurt. Het is daarom vooralsnog niet duidelijk of uurwerk in die betekenis tot de standaardtaal kan worden gerekend in Nederland. Standaardtaal in het hele taalgebied is in elk geval horloge.

(4a) Gestolen: trendy uurwerk met zwart leren bandje. [standaardtaal in België]

(4b) Gestolen: trendy horloge met zwart leren bandje.

(5a) Hij moest zich inhouden om niet voortdurend op zijn uurwerk te kijken. [standaardtaal in België]

(5b) Hij moest zich inhouden om niet voortdurend op zijn horloge te kijken.

Uurwerk wordt in België ook voor andere soorten klokken gebruikt, bijvoorbeeld voor een wandklok. Het is niet duidelijk of dat gebruik in Nederland standaardtaal is. Standaardtaal in het hele taalgebied is in elk geval klok.

(6a) Het uurwerk in de keuken loopt vijf minuten voor. [standaardtaal in België]

(6b) De klok in de keuken loopt vijf minuten voor.

Zie ook

Winteruur / wintertijd
Zomeruur / zomertijd

Naslagwerken

Grote Van Dale (2005); Van Dale Hedendaags Nederlands (2008); Koenen (2006); Woordenboek Correct Taalgebruik (2004), p. 287; Correct Taalgebruik (2006), p. 271; Taalwijzer (2000), p. 337, p. 160; Stijlboek VRT (2003), p. 251; Vlaams-Nederlands woordenboek (2003); Het Witte Woordenboek Nederlands (2007); Prisma Handwoordenboek Nederlands (2014)