Gans / heel
Vraag
Is het gebruik van gans correct in de volgende zin? Het ganse land kreunde onder de tropische temperaturen.
Antwoord
Nee, gans is geen standaardtaal in de betekenis 'heel, geheel, volledig'. Wel correct is bijvoorbeeld: Het hele land kreunde onder de tropische temperaturen.
Toelichting
Het woord gans, met als betekenis 'heel, geheel, volledig', is vrij gangbaar in België, vooral in de spreektaal. Ook in Nederland komt het wel voor, maar daar heeft het voor veel taalgebruikers een ouderwetse bijklank. Het gebruik van gans behoort niet tot de standaardtaal.
(1a) Na de aanval op een buschauffeur reden er een ganse week geen bussen in de binnenstad. (geen standaardtaal)
(2a) Het ganse Sportpaleis ging uit zijn bol toen Regi zijn handen in de lucht stak. (geen standaardtaal)
(3a) Ze heeft haar ganse platencollectie aan haar neefjes en nichtjes gegeven. (geen standaardtaal)
In de standaardtaal zijn correcte synoniemen heel, geheel, volledig, totaal, compleet.
(1b) Na de aanval op een buschauffeur reden er een hele week geen bussen in de binnenstad.
(2b) Het volledige Sportpaleis ging uit zijn bol toen Regi zijn handen in de lucht stak.
(3b) Ze heeft haar complete platencollectie aan haar neefjes en nichtjes gegeven.
Ook als bijwoord is gans geen standaardtaal. Wel correct is bijvoorbeeld totaal, compleet, helemaal.
(4a) Ik zou dat probleem gans anders aangepakt hebben. (geen standaardtaal)
(4b) Ik zou dat probleem totaal anders aangepakt hebben.
(5a) Toen zijn liefje hem verliet, voelde hij zich gans alleen. (geen standaardtaal)
(5b) Toen zijn liefje hem verliet, voelde hij zich helemaal alleen.
In enkele vaste combinaties en uitdrukkingen is gans wel algemeen aanvaard.
(6) We wensen jullie van ganser harte een mooie toekomst samen.
(7) Ik zit al de godganse dag met dat deuntje in mijn hoofd.
Zie ook
Heel / geheel ( - Europa)
Heel de wereld / de hele wereld
Bronnen
Taaltelefoon. Gans. Geraadpleegd op 6 september 2012 via http://taaltelefoon.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=3347.
Naslagwerken
| gans | |
| Grote Van Dale (2005) |
I (bn.)(arch., Belg.N., niet alg.) 1 geheel, heel II (bw. van graad) (veroud.) geheel en al, in elk opzicht |
| Van Dale Hedendaags Nederlands (2006) | bn. 1 (archa. of Belg.,niet alg.) volledig, geheel |
| Koenen (2006) | bn, bw 1 geheel: van ~ harte (…); de ~e dag; ~ het volk; 2 bw (vero) volkomen, in elk opzicht: ~ en al geheel en al; ~ niet aardig in het geheel niet |
| Woordenboek Correct Taalgebruik (2004), p. 89 | [wordt afgekeurd] (arch.) heel, geheel, helemaal; de -e week, de hele week, heel de week (…) WEL: van -er harte; de godganse week. |
| Correct Taalgebruik (2006), p. 84 | Behalve in staande uitdrukkingen en vaste verbindingen als van ganser harte, de taal is gans het volk, de godganse dag beschouwt men het gebruik van 'gans' in de betekenis van geheel, volledig, helemaal, totaal, compleet, volstrekt vaak als verouderd. Toch is het niet echt ongebruikelijk. |
| Taalwijzer (2000), p. 129 | is in de betekenis van heel, geheel het gedragen, deftige, oude woord; maar het komt toch nog vrij regelmatig voor in modern proza. |
| Stijlboek VRT (2003), p. 94 | [wordt afgekeurd] Verouderd, behalve in de uitdrukking van ganser harte. Algemeen Nederlands zijn: heel, compleet, totaal, volledig. |
| Vlaams-Nederlands woordenboek (2003) | (bn. en bw.) heel, helemaal |
| Het Witte Woordenboek Nederlands (2007) | vooral BN, in N-Nederland vero I bn – geheel, heel (…) II bijw helemaal, geheel en al; volkomen, volledig, volstrekt |
| Prisma Handwoordenboek Nederlands (2009) | bn BN, spreektaal (NN vero behalve in vaste uitdrukkingen) geheel, heel |
