Vraag

Wat is correct: een plastische chirurg of een plastisch chirurg?

Antwoord

Correct is: een plastisch chirurg, met een onverbogen bijvoeglijk naamwoord.

Toelichting

In combinaties van een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord waarmee een bepaald beroep, een bepaalde functie of hoedanigheid aangeduid wordt, blijft het bijvoeglijk naamwoord gewoonlijk onverbogen. Vergelijkbare gevallen zijn: een buitengewoon hoogleraar, de waarnemend voorzitter, de algemeen secretaris, de behandelend arts, een fiscaal jurist, de geheim agente, een sociaal werkster, de beeldend kunstenaar, een literair vertaler.

In sommige gevallen ontstaat een betekenisverschil door verbuiging van het bijvoeglijk naamwoord.

(1a) Iedereen vindt haar een buitengewone hoogleraar.

(1b) Ze hebben geld uitgetrokken om een buitengewoon hoogleraar te benoemen.

(2a) Tijdens die operatie heeft de behandelende arts een pin in de maag laten zitten.

(2b) Wie is je behandelend arts?

(3a) Zij is zo’n sociale werkster dat ze altijd koekjes meeneemt.

(3b) Zij werkt al jaren als sociaal werkster in Breda.

In de a-zinnen is er sprake van gewone, toevallige combinaties van een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord, zonder dat de combinatie als geheel een specifieke eigen betekenis heeft. Met een buitengewone hoogleraar kan een (gewone) hoogleraar bedoeld zijn met bijzondere capaciteiten, de behandelende arts is ‘de arts die – op een bepaald moment – toevallig behandelt’, een sociale werkster kan een schoonmaakster zijn met sterke medemenselijke eigenschappen.

Met de onverbogen vormen in de b-zinnen kan een specifieke betekenis worden bereikt: een bepaald beroep, een bepaalde functie of hoedanigheid.

Ook in het meervoud kan met de onverbogen vorm zo’n specifieke betekenis aangeduid worden.

(1c) Iedereen is het erover eens dat zij allebei buitengewone hoogleraren zijn.

(1d) Ze hebben geld uitgetrokken om drie buitengewoon / buitengewone hoogleraren te benoemen.

(2c) Tijdens die operatie hebben de behandelende artsen een ernstige fout gemaakt.

(2d) Wie zijn je behandelend / behandelende artsen?

(3c) Wij hebben zulke sociale werksters dat het hele bedrijf op ze gesteld is geraakt.

(3d) Ze hebben enkele nieuwe sociale / sociaal werksters in dienst genomen.

Een extra bijvoeglijk naamwoord wordt wél verbogen.

(4) Zulke aardige buitengewoon hoogleraren hadden we lang niet!

(5) Wie kent er deskundige financieel experts?

Bijzonderheid

Het vakgebied van de plastisch chirurg heet de plastische chirurgie (hier wordt het bijvoeglijk naamwoord wel verbogen); een beeldend kunstenaar houdt zich bezig met de beeldende kunst. Vergelijk hiermee bijvoorbeeld ook: een toegepast taalkundige (maar de toegepaste taalkunde), een sociaal geograaf (maar de sociale geografie).

Zie ook

Wel of geen -e achter een bijvoeglijk naamwoord (algemeen)

Een energiek / energieke persoon
Directleidinggevende / direct leidinggevende
Het Arabisch(e) schiereiland / het Arabisch(e) Schiereiland
Het culturele / cultureel erfgoed
Het dagelijks / dagelijkse leven
Kortgeding / kort geding
Scheikundige / scheikundig ingenieurs

Naslagwerken

ANS (1997), p. 408-409 of online via de E-ANS online via de E-ANS; Handboek Verzorgd Nederlands (1996), p. 69-70; Ik schrijf zonder fouten (1996), p. 36; Schrijfwijzer (1995), p. 117-118; Taalboek Nederlands (1997), p. 118-120