In de regel wordt de vergrotende trap van bijvoeglijke naamwoorden gevormd met het achtervoegsel -er: mooier, origineler, saaier, intelligenter. De overtreffende trap wordt gevormd met het achtervoegsel -st: mooist, origineelst, saaist, intelligentst.

Regelmatige en onregelmatige trappen van vergelijking (algemeen)

Vergrotende en overtreffende trappen kunnen vaak ook gevormd worden door een omschrijving met respectievelijk meer en meest: meer bereid, meest gelezen, meest intelligente. We gebruiken de omschreven vormen met meer en meest wanneer de vormen met -er en/of -st onmogelijk zijn of wanneer die vormen moeilijk uit te spreken zijn. Die gevallen zijn niet onder te brengen in een duidelijk afgegrensde categorie, maar er zijn wel enkele gevallen te onderscheiden waarin alleen de omschreven vorm kan of de omschreven vorm de voorkeur heeft:

1. We gebruiken de omschreven vormen met meer en meest bij bijvoeglijke naamwoorden die alleen predicatief gebruikt kunnen worden. Zulke bijvoeglijke naamwoorden kunnen niet aan een zelfstandig naamwoord voorafgaan. De regelmatige vormen op -er en -st zijn onmogelijk.

(1) Ze is het meest begaan met haar kinderen. (begaanst is onmogelijk)

(2) Hij is meer geneigd tot toegeven dan zij. (geneigder is onmogelijk)

(3) Het pond is meer waard dan de dollar. (waarder is onmogelijk)

2. De omschreven vormen met meer en meest worden meestal gebruikt bij voltooide deelwoorden of tegenwoordige deelwoorden die als bijvoeglijk naamwoord gebruikt worden.

(4) Jennifer Aniston heeft misschien wel de meest gekopieerde haarstijl van Hollywood. (gekopieerdste is onmogelijk)

(5) Hij is de meest gehate kerel van de school. (gehaatste is onmogelijk)

(6) Katrien had vroeger altijd de meest opgeruimde kamer. (opgeruimdste is onmogelijk)

Veelgehoord (trappen van vergelijking)

Bij deelwoorden waarbij de werkwoordelijke betekenis meer op de achtergrond is geraakt (bijvoorbeeld frustrerend, motiverend, gemotiveerd, slopend, verzorgd), kunnen (naast de omschreven vormen) vaak ook de regelmatige trappen van vergelijking (frustrerender – frustrerendst; motiverender – motiverendst; verzorgder – verzorgdst enzovoort) gebruikt worden.

3. De overtreffende trap van bijvoeglijke naamwoorden die in de uitspraak uitgaan op -st (geschreven als -st of -sd), -s, -sch, -sk of -de, wordt bij voorkeur omschreven. De regelmatige vorm op -st is in sommige gevallen mogelijk, maar meestal moeilijk uit te spreken. De vergrotende trap wordt wel op regelmatige wijze (dus met -er) gevormd.

(7) Guy was de meest robuuste kerel van allemaal. (naast: robuustste)

(8) Toen bleek dat Peter-Jan nog leefde, keek Sophie het meest verbaasd. (verbaasdste is ongebruikelijk)

(9) Geef toe, Andreas kiest niet altijd voor de meest praktische aanpak. (praktischte is ongebruikelijk)

(10) Dat is het meest bruuske antwoord dat ik ooit heb gekregen. (naast: bruuskste)

(11) Ze vond het de meest stupide grap aller tijden. (naast: stupiedste)

Het meest logische / het meest logisch

4. De omschreven vormen met meer en meest zijn ook aan te raden bij woorden die met -er of -st een vreemd woordbeeld krijgen of moeilijk uitgesproken kunnen worden. Zo kan meer gebruikt worden in plaats van -er om drie toonloze klanken achter elkaar te vermijden.

(12) ‘Waarheen waarvoor’ is eens wat anders op een begrafenis dan het meer gebruikelijke nummer ‘Afscheid van een vriend’.

(13) Dat huis is het meest verloederde hok dat ik in mijn carrière als inspecteur heb gezien.

Wel of geen -e achter een bijvoeglijk naamwoord (algemeen)

Gebruikelijkere / gebruikelijker / meer gebruikelijke (de – werkwijze)
Hilarischst / hilarischt / meest hilarisch
Moe (trappen van vergelijking)
Veelbelovend (trappen van vergelijking)

Vermoedelijk onder invloed van het Engels wordt in het Nederlands steeds vaker de overtreffende trap met meest gebruikt bij woorden die een regelmatige overtreffende trap met -st hebben. Die neiging neemt toe naarmate het bijvoeglijk naamwoord meer lettergrepen telt.

(14) Wat is het meest walgelijke / walgelijkste verhaal dat je over hen gehoord hebt?

(15) Dat is de meest onverschillige / onverschilligste vrouw die ik ooit ontmoet heb.

Dergelijke omschrijvingen met meest zijn vaak niet nodig. De regelmatige vorm met -st is in veel gevallen te verkiezen. In bepaalde contexten kunnen de omschreven vormen wel gebruikt worden om een sterke nadruk te leggen.

(16) Matthijs is zowat de méést onbeschofte kerel die ik ken!

(17) ‘Als op een winternacht een reiziger’ is een van de meest originele boeken die ik ooit gelezen heb.

(18) Godfried was het meest intelligente kind van de klas.

Bij korte woorden zijn omschrijvingen met meest niet gebruikelijk, ook niet om extra nadruk te leggen.

(19) Wilfried is het slimste kind van de klas.

(20) Dat is de saaiste les die ik ooit gekregen heb.

Trappen van vergelijking van samengestelde bijvoeglijke naamwoorden

Naslagwerken

ANS (1997), 416-418 of online via de E-ANS online via de E-ANS; Schrijfwijzer (2005), p. 212-213; Taalboek Nederlands (2003), p. 130-131