Vraag

Kun je woorden en uitdrukkingen waar het woord man in zit, zoals bemannen, mankracht en ergens als één man achter staan, gebruiken als het (ook) om vrouwen en non-binaire personen gaat?

Antwoord

Dat is mogelijk. Vaak zijn er ook alternatieven mogelijk zonder het woord man erin; sommige worden in de praktijk ook al gebruikt. Het is afhankelijk van de context welke formulering de voorkeur verdient.

Toelichting

In woorden als bemannen, bemanning en mankracht zit weliswaar het woord man, maar dat wil niet zeggen dat je die woorden alléén maar voor mannen kunt gebruiken. Ze worden al eeuwen in een algemene betekenis gebruikt. Voor woorden als eenmanszaak en eenmansorkest geldt dat in principe ook.

Maar er zijn in de loop van de tijd ook genderoverkoepelende alternatieven in gebruik gekomen, zoals bemensen, bemensing, menskracht en eenpersoonszaak/-orkest. Omdat deze woorden minder de nadruk op mannen leggen, doordat het woorddeel man ontbreekt, kun je ze goed gebruiken als er geen sprake is van mannen, of niet alleen van mannen maar ook van vrouwen en/of non-binaire personen. Ze zijn daardoor genderbewuster en inclusiever.

Ook zijn er enkele specifiek vrouwelijke termen, zoals bevrouwing, eenvrouwszaak en eenvrouwsorkest. Die termen zijn niet allemaal algemeen, maar taalkundig gezien is er weinig bezwaar tegen. Ze kunnen gebruikt worden in contexten waarin het specifiek om vrouwen gaat.

Er zijn ook uitdrukkingen en vaste formuleringen met man erin. Voorbeelden: man en paard noemen, met man en macht, als één man achter iets staan en er is geen man overboord. Ook hier heeft man in de praktijk een algemene betekenis, die niet een-op-een naar een mannelijke persoon verwijst. Bovendien zijn uitdrukkingen niet letterlijk bedoeld en hebben ze vaak een min of meer canonieke, onveranderlijke vorm – die historisch zo gegroeid is.

Toch kom je weleens formuleringen als vrouw en paard noemen, als één vrouw achter iets staan, met mens en macht of er is geen mens overboord tegen in genderbewuste contexten. Een voordeel hiervan is dat ze bij lezers wat sneller het beeld van een vrouw of van een persoon in het algemeen oproepen; een nadeel kan zijn dat lezers ze gekunsteld of onnatuurlijk vinden. Of dergelijke alternatieven kansrijk zijn en op termijn ingeburgerd raken, is niet te voorspellen.

Wie graag wil voorkomen dat lezers bij een uitdrukking met man erin te specifiek aan een man denken, kan in bepaalde contexten overwegen een alternatieve formulering te kiezen, zoals:

• in het geval van als één man bijvoorbeeld eensgezind;
• in het geval van man en paard noemen bijvoorbeeld: alle namen noemen, er niet omheen draaien;
• in het geval van met man en macht bijvoorbeeld: met volledige inzet, met alle beschikbare menskracht, op alle mogelijke manieren.

Zie ook

Taal en gender (algemeen)
Taal en gender: beroeps-, functie- en rolbenamingen (algemeen)

Naslagwerken

Grote Van Dale (2022)