1. Inleiding Top

Een puntsgewijze opsomming bestaat meestal uit een inleidende zin en een aantal onderdelen die met een opsommingsteken beginnen. Die opsommingstekens kunnen bijvoorbeeld vette stippen (‘bullets’), streepjes of cijfers zijn. In deze tekst staan overal voorbeelden met streepjes.

Puntsgewijze opsommingen kunnen helpen om de informatie in een tekst overzichtelijk weer te geven. Maar vaak is onduidelijk welke leestekens in zo’n opsomming moeten worden gebruikt. Dat geldt zowel voor de aanloopzin van de opsomming als voor de afzonderlijke leden ervan. Met het gebruik van leestekens hangt ook het gebruik van hoofdletters samen: moeten de delen van de opsomming met een hoofdletter beginnen of niet?

Voor de weergave van puntsgewijze opsommingen zijn er geen echte regels. Naslagwerken hanteren verschillende systemen en ook in de praktijk is er veel variatie. Deze tekst geeft enkele richtlijnen waarop u zich kunt baseren. Als taalgebruiker bent u vrij zelf een (afwijkend) systeem te kiezen, maar wees daarbij zo consequent mogelijk.

In het algemeen geldt dat de onderstaande richtlijnen vooral voor gedrukte teksten worden toegepast. In webteksten worden vaak veel minder leestekens gebruikt in opsommingen.

2. Leesteken na een inleidende zin, woordgroep of woord Top

Na een inleidende zin

De inleidende zin eindigt in de meeste gevallen met een dubbele punt.

Alleen als de delen van de opsomming volledige zinnen zijn (zie punt 3.a.), is in plaats van een dubbele punt ook een punt mogelijk. Als de inleidende zin een vraagzin is, staat er een vraagteken.

Na de inleidende zin kan een witregel komen, maar dat is niet verplicht.

Na een inleidend woord of een inleidende woordgroep

Een puntsgewijze opsomming kan ook voorafgegaan worden door een inleidend woord of een woordgroep, bijvoorbeeld ‘Voordelen’, ‘De belangrijkste punten’ enzovoort. Daarna kan een dubbele punt gebruikt worden, maar vaak volgt geen leesteken. Zeker als het woord of de woordgroep vet gedrukt staat (het is dan een soort kopje), of als er een witregel volgt, blijft het leesteken meestal achterwege.

3. De delen van de opsomming: gebruik van leestekens en hoofdletters Top

Er zijn verschillende mogelijkheden:

a. De delen van de opsomming zijn volledige, grammaticaal zelfstandige zinnen.
b. De delen van de opsomming zijn onvolledige zinnen die de inleidende zin aanvullen. Elk onderdeel van de opsomming vormt dus samen met de inleidende zin een grammaticaal geheel.
c. De delen van de opsomming zijn woordgroepen of losse woorden.

Na een inleidende zin zijn a, b en c allemaal mogelijk. Een inleidend woord of een woordgroep kan alleen gevolgd worden door een opsomming van grammaticaal zelfstandige zinnen of van losse woorden / woordgroepen (a en c).

a. De delen van de opsomming zijn volledige, grammaticaal zelfstandige zinnen

Elk onderdeel begint met een hoofdletter en eindigt met een punt (of een vraagteken als de onderdelen vraagzinnen zijn). Voorbeelden:

(1) Een auto delen met verschillende mensen heeft heel wat voordelen:
– Omdat de kosten worden gedeeld, komt geld vrij voor andere zaken of kun je over een auto beschikken als een eigen auto te duur is.
– Je gaat bewuster om met autogebruik en rijdt meestal ook minder, wat goed is voor het milieu.
– Je kunt de kosten voor het onderhoud van je auto delen.

(2) Uit het onderzoek bij mensen met een reumatische aandoening kwamen de volgende resultaten naar voren.
– Drie op de vier patiënten hebben dagelijks pijn, ondanks een bevredigende behandeling.
– Vermoeidheid is bij haast alle patiënten prominent aanwezig.
– De behandelingskosten zijn bij 1 op de 3 patiënten een groot probleem.

(3) Wat zijn de taken van een weddingplanner?

– Hij bedenkt een concept voor de bruiloft en voert het uit.
– Hij draagt leveranciers voor.
– Hij stelt een draaiboek en een tijdsplanning op voor de bruiloft.
– Hij maakt een kostenbegroting en bewaakt het budget.

(4) De taken van een weddingplanner

– Hij bedenkt een concept voor de bruiloft en voert het uit.
– Hij draagt leveranciers voor.
– Hij stelt een draaiboek en een tijdsplanning op voor de bruiloft.
– Hij maakt een kostenbegroting en bewaakt het budget.

b. De delen van de opsomming zijn onvolledige zinnen die de inleidende zin aanvullen

Elk onderdeel begint met een kleine letter. Na de leden van de opsomming staan puntkomma’s en na het laatste lid komt een punt. Voorbeeld:

(5) In de middeleeuwen geloofde men dat:

– ziekte het gevolg was van het uit balans raken van je lichaamssappen;
– goud een heilzaam middel voor de gezondheid was;
– de duivel overal de hand in had.

c. De delen van de opsomming zijn woordgroepen of losse woorden

Elk onderdeel begint met een kleine letter. Na de leden van de opsomming staan doorgaans puntkomma’s en na het laatste lid een punt. Als de opsomming bestaat uit erg korte delen, kunnen in plaats van puntkomma’s ook komma’s gebruikt worden, of kunnen alle leestekens achterwege blijven. Voorbeelden:

(6) In het artikel over de Hoge Raad werd ingegaan op:

– de positie van de rechterlijke macht;
– de rechtsmacht in het koninkrijk door de eeuwen heen;
– rechtspraak in cassatie.

(7) In deze brochure leest u alles over:
– ouderdomspensioen,
– nabestaandenpensioen,
– waardeoverdracht,
– premieberekeningen.

of

(8) In deze brochure leest u alles over:
– ouderdomspensioen
– nabestaandenpensioen
– waardeoverdracht
– premieberekeningen

(9) Enkele symptomen

– piepende ademhaling
– hoest
– ademnood

(10) Voordelen van sporten:
– minder risico op verhoogde bloeddruk
– sterkere spieren en botten
– beweeglijke en buigzame gewrichten

4. Vorm van de delen van de opsomming Top

Als de delen van de opsomming geen zelfstandige zinnen zijn, moeten ze aansluiten bij de hoofdzin, en moeten ze grammaticaal gelijkwaardig zijn. Dus niet:

(11) In het artikel over Einstein werd ingegaan op:
– de relativiteitstheorie;
– de betekenis van Einstein voor de kwantummechanica;
– wat is de toekomst van de relativiteitstheorie?

Wel:

(12) In het artikel over Einstein werd ingegaan op:
– de relativiteitstheorie;
– de betekenis van Einstein voor de kwantummechanica;
– de toekomst van de relativiteitstheorie.

Zie ook

Hoofdletter na dubbele punt
Komma voor en dergelijke, enzovoort(s), et cetera aan het einde van een opsomming
Komma voor laatste lid van een opsomming

Naslagwerken

Leestekens geregeld (2009) p. 65-66; Alles over leestekens (1997), p. 40-47; Vraagbaak Nederlands (2005), p. 171-172; Professioneel communiceren (2004), p. 279-281; Schrijfwijzer (2012), p. 65-73; Van Dale Taalhandboek Nederlands (2011), p. 472