Vraag

Moeten woorden die beginnen met een ij bij de i of bij de y (ypsilon) worden opgenomen in een lijst die op alfabetische volgorde staat?

Antwoord

Woorden en namen die met een ij beginnen, zoals ijdel en IJsland, worden bij de i opgenomen in een woordenboek of een andere alfabetische lijst. De letter na de x is de y (‘Griekse ij, i-grec, ypsilon’); onder die letter staan woorden en namen als yoga en Yvette.

Toelichting

Bij het alfabetiseren wordt bij de ij uitgegaan van de lettercombinatie i + j: de woorden die ermee beginnen worden onder de i opgenomen. Woorden met de beginklank ij zijn wat dat betreft te vergelijken met woorden die beginnen met ie en ei, die respectievelijk bij de i en de e worden ondergebracht.

De ij is ontstaan uit de lettercombinatie ii. Hiermee werd vroeger een lange i aangegeven. Net zoals men nu kopen en koopt schrijft, schreef men toen bliven en bliift. Doordat er vroeger geen puntjes op de i werden gezet, kon de ii gemakkelijk met een u worden verward, zeker in handgeschreven teksten. Daarom ging men voor de duidelijkheid een haaltje onder de tweede i zetten. Zo ontstond de ij. Na de vijftiende eeuw veranderde de uitspraak van deze ij: de ij werd steeds vaker niet langer als ie uitgesproken, maar op dezelfde manier als de tweeklank ei.

De ij bestaat dus historisch gezien uit twee letters en dat gegeven speelt nog altijd een rol bij het alfabetiseren van woorden. Er is geen aparte plek voor de ij in ons alfabet. Dat neemt overigens niet weg dat de ij wel vaak als één letter wordt beschouwd. Zo moet de ij in bijvoorbeeld IJsland in zijn geheel in hoofdletters worden geschreven (het is dus niet Ijsland), en in bijvoorbeeld kruiswoordpuzzels is voor de ij één hokje gereserveerd.

In de praktijk worden woorden met een ij soms gealfabetiseerd onder de y, die na de x komt. Maar omdat dat een andere letter is, is dat niet aan te raden. Wat de kwestie compliceert, is dat de y bij het opzeggen van het alfabet wordt uitgesproken als ij. Bovendien werd de y in het Middelnederlands vaak als variant van ij en i gebruikt, wat we nog steeds terugzien in namen: Heyn en Heijn hebben dezelfde uitspraak. In het moderne Nederlands is het onderscheid duidelijker; de y komt vooral voor in leenwoorden: baby, yankee, yoga enzovoort.

Zie ook

Ijsland / IJsland

Naslagwerken

Woordenlijst (2015); Spellingwijzer Onze Taal (2015); Grote Van Dale (2015); Van Dale Hedendaags Nederlands (2006); Prisma Handwoordenboek Nederlands (2014)