Vraag

Wat is precies een eufemisme?

Antwoord

Een eufemisme is een verzachtende, verbloemende of verhullende uitdrukking die gebruikt wordt in de plaats van iets wat als ruw of kwetsend gevoeld wordt, voor iets wat als een taboe gezien wordt of voor iets wat met een negatieve gevoelswaarde verbonden is.

Toelichting

De meeste eufemismen hebben betrekking op onderwerpen waarover men liever niet spreekt (de dood, ziekten, ouder worden, werkloosheid of ontslag) of waarbij men een bepaalde gêne voelt (seks, alles wat te maken heeft met het naar de wc gaan).

Voorbeelden van eufemismen zijn:

heengaan, naar een betere wereld gaan, verscheiden, inslapen, ontslapen, de ogen sluiten, de weg van alle vlees gaan, de grote reis aanvaarden, het moede hoofd neerleggen (voor: ‘doodgaan’ of ‘sterven’);

baanloos, inactief, werkzoekend, niet betrokken bij het arbeidsgebeuren (voor: ‘werkloos’);

de liefde bedrijven met, het doen met, naar bed gaan met, slapen met, vrijen met, het bed delen met (voor: ‘paren’ of ‘coïteren’).

Eufemismen kunnen zo ingeburgerd raken dat ze hun verzachtende werking na verloop van tijd verliezen. Voorbeelden hiervan zijn gekkenhuis, dat eerst krankzinnigengesticht werd en vervolgens psychiatrische inrichting, of meid, dat eerst werkster werd, vervolgens hulp in de huishouding en welke functie nu soms zelfs als interieurverzorgster wordt aangeduid.

Eufemismen scheppen vaak een band tussen de brenger van een onaangename boodschap en de ontvanger ervan. Wie zegt: ‘de dierenarts heeft vandaag de poes laten inslapen’ betuigt daarmee heel wat meer sympathie dan wanneer hij zou zeggen: ‘de dierenarts heeft vandaag de kat afgemaakt’.

Het gebruik van eufemismen is sterk afhankelijk van wat tegen wie onder welke omstandigheden gezegd moet worden. Er kunnen daarom geen regels worden gegeven over de omstandigheden waarin eufemismen wel of niet kunnen worden gebruikt.

Bijzonderheid

Het tegenovergestelde van een eufemisme is een dysfemisme. Een dysfemisme is een vergrovende uitdrukking van iets wat al onaangenaam is (ik heb schijt aan jou voor: ik heb maling (of: lak) aan jou, wat dan alweer een dysfemisme is voor: ik geef niet om jou en/of jouw mening). Een dysfemisme is ook: is dat rottige beetje huiswerk nou nog niet af? voor: is dat kleine beetje huiswerk nou nog niet af?

Zie ook

Cliché
Eufemisme / understatement
Woordspeling

Naslagwerken

Grote Van Dale (2005);Koenen (1999); Van Dale Groot Synoniemenwoordenboek (1991)