Vraag

Moet het ontkennende woord niet worden gebruikt in de volgende zin: We moeten ervoor waken dat het drinkwater (niet) vervuild raakt?

Antwoord

De constructie ervoor waken dat kan zowel met als zonder niet gebruikt worden; er is geen betekenisverschil. Beide zinnen betekenen: ‘We moeten ervoor zorgen dat het drinkwater niet vervuild raakt.’

Toelichting

Ervoor waken dat is standaardtaal in Nederland. Het is een vrij formele en bovendien dubbelzinnige constructie, omdat ze op twee manieren geïnterpreteerd kan worden: ontkennend (‘ervoor zorgen dat niet’) of bevestigend (‘ervoor zorgen dat’). Daardoor kan onduidelijk zijn wat precies bedoeld is. Eenduidige alternatieven zijn bijvoorbeeld ervoor zorgen dat, erop letten dat, voorkomen dat en beletten dat. Die combinaties zijn standaardtaal in het hele taalgebied.

Voor veel taalgebruikers heeft ervoor waken dat op zichzelf al een ontkennende betekenis. Het betekent dan ‘ervoor zorgen dat niet’, ‘voorkomen dat’, ‘beletten dat’.

(1a) De personeelschef waakt ervoor dat het personeelsbudget wordt overschreden. [standaardtaal in Nederland] (‘voorkomen dat’)

Andere taalgebruikers interpreteren ervoor waken dat als ‘ervoor zorgen dat, erop toezien dat’. In een ontkennende zin wordt dan niet toegevoegd.

(1b) De personeelschef waakt ervoor dat het personeelsbudget niet wordt overschreden. [standaardtaal in Nederland] (‘ervoor zorgen dat, erop toezien dat’)

(2a) We moeten ervoor waken dat de besparingen geen negatieve impact hebben op de kwaliteit van onze research. [standaardtaal in Nederland] (‘ervoor zorgen dat, erop toezien dat’)

(3a) De architect zal ervoor waken dat de eigenheid van het landhuis bewaard blijft. [standaardtaal in Nederland] (‘ervoor zorgen dat, erop toezien dat’)

Om de dubbelzinnigheid van ervoor waken dat te vermijden, kan – afhankelijk van wat bedoeld is – een van de volgende alternatieven gebruikt worden: ervoor zorgen dat (niet), erop toezien dat (niet), erop letten dat (niet) of voorkomen dat, verhinderen dat, beletten dat. Die combinaties zijn bovendien minder formeel dan ervoor waken dat.

(1c) De personeelschef zorgt ervoor dat het personeelsbudget niet wordt overschreden.

(2b) We moeten voorkomen dat de besparingen een negatieve impact hebben op de kwaliteit van onze research.

(3b) De architect zal erop toezien dat de eigenheid van het landhuis bewaard blijft.

Een verwante uitdrukking is erover waken dat. Die betekent ‘erop toezien dat’, ‘ervoor zorgen dat’. Deze ook wat formele uitdrukking is standaardtaal in het hele taalgebied, maar is gebruikelijker in België dan in Nederland.

(1d) De personeelschef waakt erover dat het personeelsbudget niet wordt overschreden.

(2c) We moeten erover waken dat de besparingen geen negatieve impact hebben op de kwaliteit van onze research.

(3c) De architect zal erover waken dat de eigenheid van het landhuis bewaard blijft.

Zie ook

Mits / tenzij
Vermijden / voorkomen
Waken over / voor

Naslagwerken

Grote Van Dale (2015); Van Dale Hedendaags Nederlands (2008); Prisma Handwoordenboek Nederlands (2014); Schrijfwijzer (2012)