Vraag

Hoort er een komma te staan na een bijwoordelijke beknopte bijzin aan het begin van een samengestelde zin, zoals in Zonder een spier te vertrekken(,) legde hij de kaart op tafel?

Antwoord

Er mag een komma staan na vertrekken, maar die is niet verplicht. Na een korte beknopte bijzin aan het begin van een zin blijft de komma vaak achterwege.

Toelichting

In Zonder een spier te vertrekken(,) legde hij de kaart op tafel, is zonder een spier te vertrekken een bijwoordelijke beknopte bijzin, die bij de hele zin hoort. Er zijn geen harde regels voor het kommagebruik bij beknopte bijzinnen, maar wel richtlijnen.

Na beknopte bijwoordelijke bijzinnen volgt doorgaans een komma als je bij het hardop lezen van de zin een pauze hoort na de beknopte bijzin. Dat is meestal het geval als de bijzin (vrij) lang is.

(1) Zonder zich ook maar iets van de consequenties aan te trekken, nam Jan ontslag bij het ministerie.

Als de beknopte bijzin vrij kort is en eindigt op te + infinitief (bv. te vertrekken) of op een voltooid deelwoord of een tegenwoordig deelwoord, mag er een komma staan, maar in de praktijk blijft die vaak achterwege.

(2) Zonder een spier te vertrekken, legde hij de kaart op tafel.

(3) Door jarenlang te speculeren heeft hij een groot vermogen opgebouwd.

(4) Eindelijk thuisgekomen, ging hij meteen naar bed.

(5) Door Toscane trekkend hebben we veel mooie steden gezien.

In een zin als (6), waar het deelwoord niet naast de persoonsvorm uit de hoofdzin staat, blijft de komma ook meestal achterwege.

(6) Verhit door de lange wandeling besloten we een pilsje te pakken.

Overigens kan de beknopte bijzin ook aan het eind van de samengestelde zin staan. Er kan dan een komma voor gezet worden, zeker als er in de uitspraak een pauze wordt gehoord.

(7) Hij legde de kaart op tafel, zonder een spier te vertrekken.

Als de beknopte bijzin de hoofdzin onderbreekt, staat er meestal een komma voor en na de bijzin omwille van de leesbaarheid en de pauze die hoorbaar is in de uitspraak.

(8) De commissie besloot, na een nacht vergaderd te hebben, het voorstel af te wijzen.

Zie ook

Komma bij beperkende en uitbreidende bijvoeglijke bijzinnen
Komma na eerste zinsdeel
Komma tussen hoofdzin en bijzin bij onderschikkende voegwoorden
Komma tussen twee werkwoordsvormen
Komma voor en na een bijvoeglijke beknopte bijzin

Naslagwerken

ANS (1997), p. 1101-1109 of online via de E-ANS online via de E-ANS; Schrijfwijzer (2012), p. 460; Leestekens (2016), p. 31-32; Vraagbaak Nederlands (2016), p. 169