Vraag

Is toelaten als synoniem voor toestaan correct?

Antwoord

Ja. Toelaten is standaardtaal in België in de betekenis ’toestaan’. In Nederland wordt er een (zij het soms subtiel) verschil in betekenis gemaakt tussen de werkwoorden toelaten en toestaan: toelaten wordt gebruikt om aan te geven dat men zich ergens niet tegen verzet, of dat de omstandigheden iets niet verhinderen; toestaan daarentegen betekent ‘actief de toestemming geven of in staat stellen’.

Toelichting

Toelaten kan in de standaardtaal in het hele taalgebied betekenen:

1. ‘iemand toegang verlenen, iemand binnenlaten’;

2. ‘iemand de gelegenheid geven om iets te doen’;

3. ‘zich niet tegen iets verzetten’;

4. ‘iets veroorloven, het mogelijk maken’.

De verschillende betekenissen van toelaten hebben een ‘passief’ betekeniselement gemeen, in die zin dat het telkens gaat om iets wat geduld of niet tegengegaan wordt, waar geen verzet tegen is, anders gezegd wat men laat gebeuren.

(1) De arts wilde alleen de naaste familie bij de zieke toelaten. (betekenis 1)

(2) Minderjarigen worden niet tot de club toegelaten. (betekenis 1)

(3) Slechts drie kandidaten werden tot het examen toegelaten. (betekenis 2)

(4) Belangenvermenging wordt soms oogluikend toegelaten. (betekenis 3)

(5) Voor zover de omstandigheden het toelaten, gaan de voorbereidingen voor de verkiezingen gewoon door. (betekenis 4)

Toestaan heeft in de standaardtaal in het hele taalgebied juist een ‘actief’ betekeniselement, het betekent meer specifiek: ‘actief toestemming verlenen tot iets, iets mogelijk maken door een bepaalde handeling of houding, iemand in staat stellen iets te doen, vergunnen, verlenen’.

(6) De rechter stond hem toe tijdens de zitting aantekeningen te maken.

(7) De overeenkomst stond de handelspartners toe hun contacten te intensiveren.

(8) Dat voorrecht werd hem toegestaan door de wetgeving ter zake.

Hoe dicht de ‘passieve’ en de ‘actieve’ betekenis bij elkaar kunnen liggen, moge blijken bij vergelijking van een zin als (4) en een zin als de volgende:

(9) Hoewel het op een jezuïetenschool eigenlijk verplicht was om te hockeyen, werd het mij toch oogluikend toegestaan om tussen de middag met enkele anderen te voetballen.

In de standaardtaal in België wordt ook toelaten in de ‘actieve’ betekenis ‘in staat stellen, toestemming verlenen’ gebruikt. Het is dan dus synoniem met toestaan.

(10) Hij liet niet toe dat iemand zijn huis binnenkwam. [standaardtaal in België]

(11) Wij zullen niet toelaten dat het kapitalisme onze ondergang wordt. [standaardtaal in België]

(12) De wet laat dat gelukkig toe. [standaardtaal in België]

Bronnen

Taalbeheersing in de Praktijk (1990), nr. 1, 18; (1993), nr. 2, 60; (1994), nr. 4, 115.

Naslagwerken

Grote Van Dale (2005); Van Dale Hedendaags Nederlands (2006); Verschueren (1996); Koenen (2006); Kramers (2000); Correct Taalgebruik (2001), p. 252; Taalwijzer (1998), p. 323, 325; Stijlboek VRT (2003), p. 239; Vlaams-Nederlands woordenboek (2003)