Vraag

Wat wordt er verstaan onder een tantebetjeconstructie?

Antwoord

Een tantebetjeconstructie is een taalfout bij nevenschikking van hoofdzinnen, bijvoorbeeld in: In het voorjaar gaan we met vakantie en zullen we gedurende de zomermaanden doorwerken. In de tweede van deze nevengeschikte zinnen volgt het onderwerp ten onrechte op de persoonsvorm. Correct is: In het voorjaar gaan we met vakantie en we zullen gedurende de zomermaanden doorwerken.

Toelichting

Bij de taalfout die door de taalzuiveraar Charivarius ’tantebetje’ is genoemd, gaat het om een anakoloet (onregelmatige woordschikking) met foutieve inversie; dat wil zeggen dat het onderwerp ten onrechte op de persoonsvorm volgt. Er kunnen twee verschillende typen tantebetjezinnen worden onderscheiden. Vergelijk bijvoorbeeld:

(1a) ’s Ochtends verdwaalde ze in de Pijp en raakte ze later op de dag in de Jordaan helemaal het spoor bijster. (fout)

(2a) De wind was stormachtig en konden we slechts met moeite vooruit komen. (fout)

In beide gevallen is er sprake van twee nevengeschikte zinnen, waarbij in het tweede deel een foutieve inversie kan worden aangewezen. In (1a) wordt de inversie in het eerste deel voortgezet in het tweede deel, ten onrechte omdat ‘s ochtends niet gecombineerd kan worden met later op de dag. De zinnen (1a) en (2a) kunnen worden verbeterd door in het tweede deel van de samentrekking ofwel het onderwerp aan de persoonsvorm vooraf te laten gaan ((1b) resp. (2b)), ofwel een ander zinsdeel dan het onderwerp ((1c) resp. (2c)):

(1b) ’s Ochtends verdwaalde ze in de Pijp en ze raakte later op de dag in de Jordaan helemaal het spoor bijster.

(1c) ’s Ochtends verdwaalde ze in de Pijp en later op de dag raakte ze in de Jordaan helemaal het spoor bijster.

(2b) De wind was stormachtig en we konden slechts met moeite vooruit komen.

(2c) De wind was stormachtig en slechts met moeite konden we vooruit komen.

Zie ook

Samentrekking (algemeen)

Ik heb je bericht gezien en een antwoord op je vraag (foute samentrekking)
Samentrekking bij inversie
Samentrekking van de persoonsvorm

Naslagwerken

ANS (1997), p. 1444 of online via de E-ANS online via de E-ANS; Handboek Verzorgd Nederlands (1996), p. 170-172; Taalboek Nederlands (1997), p. 223; Schrijfwijzer (1995), p. 95-96; Prisma Stijlboek (1993), p. 290-291; Basishandleiding Nederlands (1996), p. 89; Is dat goed Nederlands? (1946), p. 48-49