Definitie van het begrip ‘naamwoordstijl’ en ‘nominalisatie’ Top

De term ‘naamwoordstijl’ duidt een schrijfstijl aan waarbij de schrijver in één tekst veel zinnen gebruikt met zelfstandige naamwoorden die van werkwoorden afgeleid zijn en een handeling noemen, vooral op plaatsen waar ook een formulering met een (vervoegd) werkwoord zou passen. Zulke zelfstandige naamwoorden worden in de vakliteratuur ‘nominalisaties’ of ‘nominaliseringen’ genoemd. In dit advies spreken we van ‘nominalisaties’.

Omdat nominalisaties gewoon bij de Nederlandse taal horen, wordt één enkele zin met een nominalisatie nog geen naamwoordstijl genoemd. Pas wanneer in een tekst als geheel opvallend veel zinnen staan met nominalisaties waar ook formuleringen met (vervoegde) werkwoorden zouden passen, is er sprake van ‘naamwoordstijl’.

Enkele voorbeelden van nominalisaties:

(1a) Volgend jaar zal er een uitbreiding van de fabriek plaatsvinden.

(2a) Uitstel van deze beslissing verdient momenteel de voorkeur.

(3a) Het terugsturen van de documenten dient voor 1 januari te geschieden.

De gecursiveerde woorden zijn zelfstandige naamwoorden die van een werkwoord zijn afgeleid en een handeling uitdrukken. Daar zijn in het algemeen drie categorieën van:

• zelfstandige naamwoorden die van een werkwoord zijn afgeleid met behulp van een voorvoegsel of een achtervoegsel: uitbreiding in zin (1a) is met het achtervoegsel -ing afgeleid van het werkwoord uitbreiden;
• zelfstandige naamwoorden die dezelfde vorm hebben als een werkwoordstam: in zin (2a) is (het) uitstel afgeleid van het werkwoord uitstellen;
• zelfstandige naamwoorden die dezelfde vorm hebben als een infinitief, zoals (het) terugsturen in (3a).

De drie voorbeeldzinnen kunnen worden geherformuleerd in de vorm van een zin met een werkwoordsvorm in plaats van een nominalisatie, zonder dat dit gevolgen heeft voor de betekenis of de boodschap. Een stijl waarbij in één tekst veel zinnen met werkwoorden worden gebruikt, wordt, om het contrast aan te duiden met naamwoordstijl, ‘werkwoordstijl’ genoemd.

(1b) De fabriek zal volgend jaar worden uitgebreid.

(1c) We zullen de fabriek volgend jaar uitbreiden.

(2b) Het verdient momenteel de voorkeur de beslissing uit te stellen.

(2c) We geven er momenteel de voorkeur aan de beslissing uit te stellen.

(3b) De documenten dienen voor 1 januari te worden teruggestuurd.

(3c) U dient de documenten voor 1 januari terug te sturen.

Nominalisaties zijn vaak te herkennen doordat ze worden gecombineerd met een van de volgende werkwoorden: plaatsvinden, gebeuren, geschieden, realiseren, komen tot, leiden tot (deze opsomming is niet volledig). In de (a)-zinnen hieronder is een van deze werkwoorden gebruikt in combinatie met een nominalisatie, in de (b)-zinnen is deze combinatie vervangen door één werkwoord en een deels aangepaste woordkeus.

(4a) Er heeft een daling van het aantal leden plaatsgevonden.

(4b) Het aantal leden is gedaald.

(5a) De analyse van de gegevens gebeurt / geschiedt / vindt plaats volgens een vast procedé.

(5b) De gegevens worden volgens een vast procedé geanalyseerd.

(6a) We willen graag deze week komen tot afhandeling van de klacht.

(6b) We willen de klacht graag deze week afhandelen.

(7a) De teamleider zal de overdracht van de taken zelf realiseren.

(7b) De teamleider zal de taken zelf overdragen.

(8a) De uitstoot van CO₂leidt tot een wereldwijde temperatuurstijging.

(8b) Door de uitstoot van CO₂stijgt de temperatuur wereldwijd.

Effecten van naamwoordstijl en werkwoordstijl Top

De term naamwoordstijl wordt gebruikt voor teksten waarin veelvuldig zinnen met nominalisaties voorkomen. Zo’n opeenstapeling van nominalisaties geeft teksten vaak een zakelijker en droger karakter en kan bovendien storend zijn; een tekst met meer werkwoorden, oftewel werkwoordstijl, komt vaak actiever en vlotter over. Werkwoordstijl verdient echter niet per definitie de voorkeur boven naamwoordstijl.

Of de naamwoordstijl dan wel de werkwoordstijl de voorkeur verdient, verschilt per context en per tekstsoort. Hieronder wordt nader ingegaan op een aantal voor- en nadelen van naamwoordstijl dan wel werkwoordstijl.

Ambtelijkheid

Naamwoordstijl kan onpersoonlijk of ambtelijk overkomen, zoals in zin (6a) hierboven; zin (6b) is gewoner en eenvoudiger. Werkwoordstijl is echter niet altijd minder ambtelijk of minder zakelijk. In de voorbeelden (1b), (2b) en (3b), die in werkwoordstijl geschreven zijn, is nog steeds sprake van een zekere afstandelijkheid, omdat er geen handelende persoon is, zoals we of u.

Zinslengte

Naamwoordstijl leidt vaak tot langere zinnen dan werkwoordstijl, zoals uit de zinnen (4a), (6a), (7a) en (8a) in vergelijking met de (b)-varianten blijkt. Maar dat hoeft niet altijd: een zin als Van uitstel komt afstel, die in naamwoordstijl staat, kan in werkwoordstijl niet korter worden geformuleerd.

Betekenis / gevoelswaarde

Een zin in naamwoordstijl heeft niet altijd dezelfde betekenis en/of gevoelswaarde als een zin in werkwoordstijl. In het volgende paar voorbeeldzinnen staat (9a) in naamwoordstijl en (9b) in werkwoordstijl.

(9a) De vereniging zet zich in voor de restauratie van de in verval geraakte gevels.

(9b) De vereniging zet zich ervoor in de in verval geraakte gevels te restaureren.

In zin (9a) lijkt te worden uitgedrukt dat de bedoelde vereniging het vooral belangrijk vindt dat de gevels gerestaureerd worden; wie dat doet of moet doen, wordt in het midden gelaten. In (9b) ligt de interpretatie waarbij de vereniging de restauratie zelf ter hand neemt, veel meer voor de hand dan in (9a). De werkwoordstijl in (9b) maakt de zin dus actiever, maar dat hoeft niet altijd de bedoeling van de schrijver te zijn.

Nadruk en (informatieve) focus

Ook kan, als er een nominalisatie wordt gebruikt, de informatieve focus (inhoudelijke nadruk) op een ander onderdeel van de zin komen te liggen dan bij werkwoordstijl.

(10a) De definitieve ijking van de onderdelen geschiedt door de technische afdeling.

(10b) De technische afdeling ijkt de onderdelen definitief.

In (10a) is de definitieve ijking het uitgangspunt van de mededeling – in aansluiting bij een context waarin al sprake was van ‘iets ijken’ – en is de nieuwe of informatief belangrijkere informatie dat de technische afdeling dat gaat doen. In (10b), die in een andere context past, is juist de technische afdeling het uitgangspunt en vormt de handeling de informatieve kern van de mededeling. Welke vorm de voorkeur verdient, hangt met andere woorden af van de zinnen ervoor en erna, en van de mate waarin de schrijver de informatieve nadruk wil leggen op het uitvoeren van de ijking dan wel op de werkzaamheden van de technische afdeling.

Afstand creëren

De naamwoordstijl is soms functioneel wanneer in een tekst enige afstand wenselijk is: de werkwoordstijl is dan wat te direct en te confronterend.

(11a) Bij overlijden wordt het volledige bedrag uitgekeerd.

(11b) Als u of uw partner overlijdt, wordt het volledige bedrag uitgekeerd.

Een herschrijving waarin expliciet wordt uitgedrukt dat er iemand overlijdt, is een stuk confronterender (zeker als het de aangesprokene of een van zijn dierbaren betreft) en is daarom niet per se een betere keuze.

Herkenbaarheid

Verder is het voor de lezer soms duidelijker als er een vaste, herkenbare term wordt gebruikt; in zo’n geval is de naamwoordstijl-variant van een zin vaak geschikter dan de werkwoordstijl-variant. Hiervan is onder meer sprake in wetenschappelijke, ambtelijke en juridische teksten.

(12a) Ook volgend jaar vindt er geen belastingverlaging plaats.

(12b) Ook volgend jaar zal de regering de belasting niet verlagen.

Wetmatigheid

Naamwoordstijl kan, bijvoorbeeld in wetenschappelijke teksten, nuttig zijn voor het formuleren van algemene wetmatigheden of regelmatigheden.

(13) Lichamelijke inspanning bevordert de doorbloeding van het hart.

(14) De belangrijkste bijwerking is beschadiging van de slokdarm.

Ook deze zinnen zijn te herschrijven door meer werkwoorden te gebruiken (bijvoorbeeld in (13) met (…) dat je hart beter doorbloed raakt of in (14) met (…) dat de slokdarm wordt beschadigd), maar de herschrijving maakt de zakelijke of wetenschappelijke boodschap die de schrijver wil overbrengen onbedoeld particulier en persoonlijk.

Tekstsoort

In krantenkoppen en dergelijke is naamwoordstijl gewoon en kan men die dikwijls moeilijk vermijden.

(15) Overname Martinair nog onzeker

(16) Sluiting chemische fabriek na massaal protest

(17) Gratis terugsturen naar webshop doet meer kopen

Zie ook

Lijdende vorm (passief) (algemeen)

Beslissing maken / nemen
Men

Bronnen

Onrust, Margreet (2013). Vermijd de naamwoordstijl! Een onderzoek naar de houdbaarheid van een schrijfadvies. Geraadpleegd op 10 augustus 2016 via http://dare.ubvu.vu.nl/handle/1871/40416.

Naslagwerken

Schrijfwijzer (2012), p. 96-98; Vraagbaak Nederlands (2011), p. 188-190