Vraag

Is Ik heb je bericht gezien en een antwoord op je vraag een goede zin?

Antwoord

Nee, deze zin is niet correct. Juist is: Ik heb je bericht gezien en heb een antwoord op je vraag.

Toelichting

De algemene regel voor samentrekking is dat de gemeenschappelijke delen gelijk moeten zijn in vorm, functie, betekenis en plaats in de zin.

De zin Ik heb je bericht gezien en een antwoord op je vraag bevat een foutieve samentrekking: er wordt niet voldaan aan de voorwaarde ‘gelijke functie’. Heb is in het gedeelte voor en het hulpwerkwoord van de voltooide tijd (heb gezien). In het gedeelte na en is heb een zelfstandig werkwoord. De functie van heb is dus niet hetzelfde in het gedeelte voor en na en. Daardoor kan heb niet worden samengetrokken.

De samentrekking van ik is wel juist in Ik heb je bericht gezien en heb een antwoord op je vraag. Ik heeft in het deel voor en na en wél dezelfde functie, namelijk die van onderwerp.

Ook in het volgende voorbeeld is er sprake van een foutieve samentrekking.

(1a) Ze heeft afgezegd en er ook helemaal genoeg van. (fout)

(1b) Ze heeft afgezegd en heeft er ook helemaal genoeg van.

In (1a) is het eerste heeft een hulpwerkwoord van de voltooide tijd. Het is in het gedeelte na en een onderdeel van de uitdrukking er genoeg van hebben. Door dit verschil in functie is (1a) niet juist; (1b), met alleen een samentrekking van het onderwerp ze is wel juist.

Soms wordt er bewust gekozen voor een zin met een dergelijke samentrekking als stilistisch middel, meestal voor de grap. Die stijlfiguur wordt zeugma genoemd. Tegen het gebruik van ‘foutieve samentrekkingen’ om stilistische redenen is er geen bezwaar.

(2) Hier zet men koffie en over.

(3) Hij nam al het geld mee en de benen.

(4) Wij namen afscheid en zij nog een borrel.

(5) Cayetana hertrouwde op haar 85e met de 25 jaar jongere Alfonso Díez Carabantes, ze danste flamenco, deed aan stierenvechten en het met Picasso.

De stijlfiguur zeugma wordt ook geregeld gebruikt in gedichten.

(6)  En ik die dicht ik dacht: Mijn laatste liedje
       Loopt de spuigaten
       Hangt mijn keel
       Rijdt deze landerijen uit
       (Hugo Claus)

(7) Ik ben mezelf niet
     Of al die jaren nooit geweest.
     (Acda en De Munnik)

Zie ook

Samentrekking (algemeen)

Samentrekking bij inversie
Samentrekking van de persoonsvorm
Tantebetjeconstructie

Naslagwerken

ANS (1997), p. 1582 of online via de E-ANSonline via de E-ANS; Schrijfwijzer (2012), p. 208; Van Dale Taalhandboek Nederlands (2011), p. 69; Den Hertog (1973), dl. 2, p. 35-36